Αργύριος Γ. Καραλιόλιος
ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ – (ΠΙΚΡΙΒΕΝΙΤΣΑ)
Από το 1993 περίπου άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά με την καταγραφή της ιστορίας του χωριού μου, γιατί πίστευα και πιστεύω πως:
1. Πραγματικός πατριώτης είναι αυτός που αγαπά πρώτα απ’ όλα τον τόπο (χωριό ή πόλη) που γεννήθηκε και μεγάλωσε αυτός και οι πρόγονοί του.
2. Όταν γνωρίζουμε από πού ξεκινήσαμε και πού βρισκόμαστε, μόνο τότε είμαστε σίγουροι για το πού πάμε.
3. Έχω την εντύπωση πως όλοι εμείς οι εκπαιδευτικοί αν θέλουμε πραγματικά οι προσπάθειές μας στο σχολειό να έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα, τότε είναι ανάγκη να ηγηθούμε μιας προσπάθειας για το ανέβασμα του πολιτιστικού επιπέδου της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα.
4. Επίσης σαν εκπαιδευτικός έχω καταλήξει στο συμπέρασμα πως είναι πολύ σημαντικό, παιδαγωγικά ορθότερο και αποτελεσματικότερο οι μαθητές και γενικά οι νέοι να διδάσκονται πρώτα απ’ όλα την ιστορία του τόπου που γεννήθηκαν και ζούνε, γι’ αυτό και αποφάσισα να πάρω αυτήν την πρωτοβουλία για την καταγραφή της ιστορίας του χωριού μου.
Οι δυσκολίες σ’ αυτήν την προσπάθεια ήταν πάρα πολλές. Η πιο μεγάλη ήταν η έλλειψη γραπτών πηγών. Σχεδόν κανείς μέχρι τότε δεν είχε ασχοληθεί με την καταγραφή της ιστορίας του χωριού (υπάρχει μια πληροφορία πως ο Τούλιας Γεώργιος, καθηγητής θεολόγος, είχε γράψει κάτι σχετικό, αλλά παρ’ όλες τις προσπάθειές μου δεν βρέθηκε τίποτα). Επίσης λίγα πράγματα είχε γράψει και ο Αθανάσιος Δόγκας, τα οποία βρήκα και αξιοποίησα. Και αυτή η δυσκολία γίνεται ακόμα μεγαλύτερη γιατί πάρα πολλά έγγραφα ή άλλα γραπτά μνημεία καταστράφηκαν, κατά την καταστροφή από πυρκαγιά του ναού του Αγίου Δημητρίου το 1936 (από ατύχημα) και από τους Γερμανούς το 1944 που κάψανε το Κοινοτικό Κατάστημα, το Σχολείο και σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού.
Έτσι λοιπόν έπρεπε, και έτσι έκανα, να προσπαθήσω να βρω γραπτά μνημεία ή άλλα στοιχεία σε βιβλιοθήκες ή αρχεία άλλων γειτονικών χωριών ή πόλεων. Δυστυχώς όμως και αυτή η προσπάθεια δεν απέδωσε τα επιθυμητά αποτελέσματα, γιατί και η ευρύτερη περιοχή του Νομού Γρεβενών από ιστορικές πηγές και έρευνες είναι από τις φτωχότερες στο πανελλήνιο. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που αναφέρει ο Ταλιαδούρης στο βιβλίο του που ασχολείται με τα Γρεβενά. «Ο ερευνητής της ιστορίας των Γρεβενών μοιάζει με εκείνον που αγωνίζεται να βρει ψήγματα χρυσού σε ρέμα ποταμού…»
Το δεύτερο που έκανα ήταν να συγκεντρώσω στοιχεία από προσωπικές μαρτυρίες, παραδόσεις, θρύλους, αφηγήσεις κάποιων περιστατικών, όπως επίσης και κάποια τραγούδια, έθιμα κλπ. Παρ’ όλη την καχυποψία και τον φόβο των αφηγητών (μερικοί ζήτησαν να μην αναφέρω το όνομά τους), κατάφερα να συγκεντρώσω αρκετά τέτοια στοιχεία. Αυτός όμως ο τρόπος ενέχει τον κίνδυνο της αλλοίωσης και λόγω του χρόνου και λόγω της προσθήκης προσωπικών ή υποκειμενικών αντιλήψεων και στοιχείων. Γι’ αυτό τα στοιχεία αυτά χρειάζονται διασταύρωση και επιβεβαίωση. Σ’ αυτό βοήθησε τα μέγιστα η συζήτηση – διάλεξη που οργάνωσε το 1997 ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, του οποίου έχω την τιμή να είμαι πρόεδρος, με θέμα την ιστορία του χωριού. Εκεί είχαν την ευκαιρία οι γεροντότεροι να καταθέσουν και να επιβεβαιώσουν κάποιες πληροφορίες, και οι νεότεροι να μάθουν για την ιστορία του χωριού τους.
Τελειώνοντας αυτή την εισαγωγή θέλω να σημειώσω πως παρ’ όλη την προσπάθεια όλων αυτών των χρόνων, αισθάνομαι πως σίγουρα θα υπάρχουν κενά, ελλείψεις και αδύνατα σημεία σ’ αυτή μου την εργασία. Κενά και ελλείψεις όμως που μπορούν να συμπληρωθούν στο μέλλον ή από εμένα ή από οποιονδήποτε άλλον θελήσει να ασχοληθεί. Τουλάχιστον ο επόμενος δε θα ξεκινήσει από το μηδέν. Μ’ αυτό τον τρόπο συμβάλω κι εγώ στην προσπάθεια να καταγραφεί η ιστορία του χωριού μου, των Γρεβενών και ευρύτερα της Δυτικής Μακεδονίας.
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΒΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ
Το χωριό Αμυγδαλιές είναι χτισμένο στις πλαγιές μιας λοφοσειράς σε υψόμετρο 850 μέτρων περίπου, 12 χιλ. βορειοδυτικά της πόλης των Γρεβενών.
Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής γύρω απ’ το χωριό χαρακτηρίζεται
από τα παρακάτω στοιχεία που ενδεχόμενα επέδρασαν στην όλη εξέλιξη στην περιοχή.
Το κύριο χαρακτηριστικό του τοπίου είναι οι πολλοί λόφοι. Ο Κουτσόραχος με 992 υψόμετρο είναι το ψηλότερο σημείο του χωριού και δεσπόζει επιβλητικός στην γύρο περιοχή. Μπορεί κανείς από την κορυφή του Κουτσόραχου να βλέπει ανατολικά ως τον Όλυμπο, δυτικά ως τον Πεντάλοφο, βόρεια ως το Βίτσι και νότια μέχρι την Πίνδο.
Οι περισσότεροι από αυτούς τους λόφους είναι καλυμμένοι από μικρά και μεγάλα δάση βελανιδιάς. Ειδικά προς τα δυτικά όπου βρίσκεται το μεγάλο δάσος του Παληογλά.
Παλαιότερα υπήρχαν πολύ περισσότερα δάση βελανιδιάς. Εκτός της ανατολικής πλευράς, όλες οι υπόλοιπες εκτάσεις γύρω από το χωριό ήταν καλυμμένες με δάση βελανιδιάς. Οι ανάγκες όμως για δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων και η ανεξέλεγκτη υλοτομία (για καυσόξυλα και κτίσιμο σπιτιών) ήταν οι κύριες αιτίες της μείωσης των δασωμένων εκτάσεων. Ο Τσέρος, το γημεράδι, το φαρδοκλάδι είναι τα τρία είδη βελανιδιάς που υπάρχουν στην περιοχή. Ειδικά το γημεράδι είναι αιωνόβιο, γίνεται τεραστίων διαστάσεων και σημαδεύει μια περιοχή, γιατί φαίνεται από πολλά χιλιόμετρα μακριά. Τέτοια δέντρα υπάρχουν και σήμερα στον Άγιο Αθανάσιο, στην Αγία Βαρβάρα, στην Παναγιά, στην Αγία Παρασκευή, στον Απόστολο και σε άλλα υψώματα, καθώς και λίγα σε καλλιεργήσιμα χωράφια. Εξυπηρετούσαν τοπογραφικά τους βοσκούς για να βλέπουν από μακριά τους δρόμους των κοπαδιών, παρείχαν άφθονο βαλάνι, τροφή των ζώων το φθινόπωρο και το χειμώνα παλιότερα. Το γημεράδι το χρησιμοποιούσαν συνήθως για το υλικό οικοδομών (γριντιές, ζωνάρια, παλούκια) στις κατασκευές σπιτιών, αχυρώνων μαντριών κλπ.
Προς τα ανατολικά και μέσα ή λίγο έξω από το χωριό, υπήρχε ένα άλλο δάσος από αμυγδαλιές, όχι σαν τις σημερινές, εκείνες ήταν πολύ ψηλές και με χοντρό κορμό. Γράφει ο Χρήστος Ενισλείδης που επισκέφτηκε το χωριό το 1930: «Γύρω-γύρω έχει αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα μεταξύ των οποίων προεξάρχει η αμυγδαλιά. Εντεύθεν και το νεώτερόν της επωνύμιον Αμυγδαλαία, Αμυγδαλιές».
Σήμερα θα ‘λεγα τη θέση των αμυγδαλιών την έχει πάρει ένα άλλο οπωροφόρο δέντρο, η κερασιά. Οι πρώτες εμβολιασμένες κερασιές φυτεύτηκαν στο χωριό πριν περίπου 40 χρόνια. Τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια εξ αιτίας κάποιων πριμοδοτήσεων της Ε.Ο.Κ. οι χωριανοί άρχισαν μαζικό φύτεμα κερασιών. Σ’ αυτό βοήθησε πολύ και ο γεωπόνος της Διεύθυνσης Γεωργικής Ανάπτυξης της Νομαρχίας Γρεβενών κ. Τζήμος Δημήτριος.
Έτσι σήμερα υπολογίζεται πως έχουν φυτευτεί περίπου 15.000 κερασιές, άλλες πρώιμες και άλλες όψιμες. Υπάρχουν επίσης πολλά αμπέλια, (σχεδόν όλοι οι χωριανοί έχουν 1 ή 2 περίπου στρέμματα), περιβόλια με καρυδιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα όπως αχλαδιές, μηλιές, κορομηλιές, βερικοκιές, συκιές, μουριές, κυδωνιές, φουντουκιές, κ.ά.
Στο χωριό μας είναι φυτεμένες οι παρακάτω ποικιλίες κερασιών:
Ναπολεόν είναι το ξανθοκόκκινο τραγανό, σκληρό και ανθεκτικό κεράσι, πολύ νόστιμο και γλυκό στη γεύση, ειδικά όταν είναι πολύ ώριμο (επικονιαστής στο Τραγανό). 500 δέντρα.
Πικαρό Μπουρλά. Πρώιμη ποικιλία . Ωριμάζει από 10 – 25 Μαΐου. Είναι πολύ γλυκό και νόστιμο κεράσι. 6.000 δέντρα.
Τραγανό. Είναι όψιμη ποικιλία. Ωριμάζει τον Ιούνιο και είναι ίσως το πιο νόστιμο κεράσι. 4.000 δέντρα.
Πικαρό Βαν:Ωριμάζει στο ενδιάμεσο διάστημα μεταξύ πρώιμης και όψιμης παραγωγής. (επικονιαστής στο Πικαρό Μπουρλά)1.000 δέντρα.
Χάρτι Τζαν . Είναι όψιμη ποικιλία. (επικονιαστής στο Πικαρό Μπουρλά) 500 δέντρα.
Μπακιρτσέικα. Η ποικιλία αυτή φυτεύτηκε πρόσφατα.(500 δέντρα)
Βασιλειάδη. Κι αυτή η ποικιλία φυτεύτηκε πρόσφατα.(500 δέντρα)
Φερουβία. Κι αυτή η ποικιλία φυτεύτηκα πρόσφατα. .(500 δέντρα)
Σύνολο περίπου 13.500 δέντρα ή 500 στρέμματα. Η παραγωγή όταν η χρονιά είναι καλή μπορεί να φτάσει και τους 500 τόνους κεράσια.
Πριν λίγες δεκαετίες όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του χωριού ήταν γεωργοί. Φυσικά μπορεί να ασκούσαν και άλλο επάγγελμα, αλλά σχεδόν όλοι τους καλλιεργούσαν και λίγα στρέμματα χωράφια. Η καλλιέργεια των χωραφιών γινόταν με τα ζώα το όργωμα (βόδια, άλογα, μουλάρια) και με τα χέρια η σπορά και ο θέρος. Το όργωμα γινόταν με τα βόδια ή με τα άλογα και το ξύλινο αλέτρι (ξυλάλετρο). Η σπορά γινόταν με τα χέρια. Γέμιζαν τον τορβά (τσαντίλα) με σπόρο και το ‘ριχναν στο χωράφι με το χέρι. Το ίδιο γινόταν και με το λίπασμα τα τελευταία χρόνια (παλιότερα δεν υπήρχε λίπασμα). Μετά ακολουθούσε το σβάρνισμα πάλι με τα ζώα. Ο θέρος το μήνα Ιούλιο συνήθως, γινόταν πάλι με τα χέρια. Το δρεπάνι και η παλαμαριά (ξύλινο «γάντι» που το φορούσαν στο χέρι) ήταν τα βασικά εργαλεία του θέρου. Με το χερόβολο (γινόταν από βρίζα) δένονταν τα δεμάτια για να μεταφερθούν στα αλώνια. Αλώνια στο χωριό υπήρχαν πολλά. Στη μέση ο στέντζερος, όπου δένανε τα ζώα (γαϊδούρια ή άλογα) για να αλωνίσουν το γέννημα. Ακολουθούσε το λίχνισμα (όταν φυσούσε αέρας) και μετά το δερμόνισμα (σε μεγάλο κόσκινο) για να φυλαχτεί τελικά η παραγωγή στα ξύλινα αμπάρια που είχαν όλα τα σπίτια.
(«Αλώνι» οικογένειας κ.Γάτου Δημήτριου)
Στη δεκαετία 1960 -1970 το αλώνισμα γινόταν από την «πατόζα». Οι χωριανοί συγκέντρωναν τα γεννήματα στο Παλιοκλήσι στην Αγία Βαρβάρα, στους Αγίους Ανάργυρους και αλλού και εκεί πήγαινε η «πατόζα» για να τα αλωνίσει. Όταν έφευγε άφηνε πίσω της μικρούς λόφους από άχυρο όπου παίζανε τα παιδιά του χωριού.
( Ο Βασίλειος Ε. Ζεμπίλης κουβαλάει άχυρο από την Αγία Βαρβάρα που άφησε πίσω της η «πατόζα»)
Σιτάρι, κριθάρι, ταΐ (βρώμη), σίκαλη, βρίζα, ρόδι, ρεβίθι, καλαμπόκι, καραμποτσάκι, καλλιεργούσαν οι πρόγονοί μας και βέβαια η σοδειά ήταν πάντα πολύ μικρή.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του τόπου είναι οι πολλές πηγές και πολλά μικρά και μεγάλα ρέματα.
Τριάντα έξι πηγές το λιγότερο υπάρχουν στο χωριό και στις δεκαπέντε απ’ αυτές έχουν χτιστεί βρύσες. Οι πολλές βρύσες και τα πολλά ρέματα όπως ο Πράσινος, η Βίγλα, του Πανάρ ο Λάκκος που το χειμώνα έχουν πολύ νερό, ενώ το καλοκαίρι σχεδόν στερεύουν, έπαιξαν σίγουρα σημαντικό ρόλο στο οικοσύστημα της περιοχής.
Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, δηλαδή πολύ ψυχροί χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια. Το χειμώνα πέφτουν πολλές βροχές και πολλά χιόνια που το ύψος τους φτάνει και το ένα μέτρο πολλές φορές, ενώ η θερμοκρασία πέφτει πολλές φορές κάτω από το μηδέν. Το καλοκαίρι όμως δεν βρέχει σχεδόν καθόλου, υπάρχει ξηρασία. Οι μεγαλύτεροι λένε πως παλαιότερα έπεφτε πολύ περισσότερο χιόνι που το ύψος του έφτανε μέχρι και τα δύο μέτρα. Αυτό ήταν που ανάγκαζε τους βοσκούς τους χειμώνες να φεύγουν για να πάνε στα χειμαδιά. Συνήθως πήγαιναν στη Χαλκιδική. Αργότερα θα σταματήσει αυτό, αλλά οι βοσκοί (ή όσοι είχαν πρόβατα) αναγκάζονταν να συγκεντρώνουν το καλοκαίρι την τροφή των ζώων για το χειμώνα. Έτσι λοιπόν θα αρχίσουν να μαζεύουν κλαδιά βελανιδιάς σε «γκουγκούμια» (αυτά γίνονταν στα δάση) ή σε «κλαδαριές» δίπλα στα σπίτια τους (βλέπε την παρακάτω φωτογραφία.), που μαζί με το ξερό τριφύλλι που μάζευαν την άνοιξη και το καλοκαίρι και το κριθάρι αποτελούσαν τη χειμωνιάτικη τροφή των γιδοπροβάτων, που λόγω του καιρού ήταν συνέχεια κλεισμένα μέσα, (παλιότερα μάζευαν και βελανίδια).
(«Κλαδαριά» του Χρήστου Δ. Λιάκα)
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΠΡΩΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Οι Αμυγδαλιές είναι κτισμένες στην περιοχή της αρχαίας Ελιμείας. Η ευρύτερη περιοχή έχει κατοικηθεί από την αρχαιότητα, το μαρτυρούν αυτό τα πολλά αρχαία ευρήματα. Δεν μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς το πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά η περιοχή. Σίγουρα όμως στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου η περιοχή ήταν κατοικημένη από Μακεδόνες στην καταγωγή κατοίκους. Για την προστασία αυτών των κατοίκων αλλά και του κράτους των Μακεδόνων ο Μέγας Αλέξανδρος έχτισε βορειοδυτικά του χωριού Δασάκι (Παλιοκόπρα) και σε απόσταση 5 χιλ. περίπου από τις Αμυγδαλιές το κάστρο του Παληογλά, το ένα από τα τέσσερα τέτοια κάστρα που υπήρχαν στο Νόμο Γρεβενών. Ήταν ένα μεγάλο κάστρο (τα ερείπιά του φαίνονται ακόμα) μέσα στο οποίο κλείνονταν οι κάτοικοι μαζί με το στρατό για να προφυλαχτούν από τις επιθέσεις των εχθρών. Μάλιστα υπήρχαν και υπόγειες σήραγγες που οδηγούσαν πολλές δεκάδες μέτρα μακριά σε κάποιο ρέμα, σαν έξοδοι διαφυγής ή για προμήθεια νερού ή για αιφνιδιασμό του εχθρού, όταν το κάστρο ήταν πολιορκημένο.
Βέβαια στο παρελθόν υπήρχαν στην περιοχή διάσπαρτοι πολλοί οικισμοί οι οποίοι εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους ή καταστράφηκαν. Οι περισσότεροι οικισμοί απ’ αυτούς το πιθανότερο είναι να καταστράφηκαν διαδοχικά από επιθέσεις εχθρών, Ρωμαίων, Σλάβων ή Τουρκαλβανών, οι κάτοικοι τους όμως δεν απομακρύνονταν από την περιοχή. Κρύβονταν στα δάση κατά τη διάρκεια της επιδρομής ή στο Κάστρο του Παληογλά και όταν ο εχθρός αποσυρόταν έβγαιναν και με τις πέτρες των κατεστραμμένων σπιτιών τους ξανάχτιζαν τον οικισμό σε διαφορετικό χώρο.
Σ’ όλη αυτή την περίοδο δεν υπάρχουν στοιχεία για ερχομό αποίκων στην περιοχή. Μόνο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα στα χρόνια του Αλή Πασά ήρθαν στο χωριό κάποιες οικογένειες από την ήπειρο, Καστοριά και Στερεά Ελλάδα. Ήταν όμως όλοι τους Έλληνες.
Από το Πριμέτι της βορείου Ηπείρου ήρθαν οι οικογένειες : Λιάμπα (Τσίγκα) και Οικονόμου. (Μαρτυρία Βασίλειου Βακουφτσή). Ο Λιάμπας Η. Θωμάς όμως υποστηρίζει ότι η οικογένεια Λιάμπα (Τσίγκα), ήρθε από το Σούλι ή από το Μέτσοβο.
Από την Ήπειρο πιθανόν να ήρθαν οι οικογένειες Λιάκα και Βάγια.
Από τα Κιούρκα της Αττικής η οικογένεια Κιούρκα (Τσιφτσής). (Τσιφτσής=εργάτης στα κτήματα του Αλή Πασά).
Από το Παλιοκριμίνι της Καστοριάς η οικογένεια Σκέντου.
Από τον Έλατο Γρεβενών η οικογένεια Δροβατζήκα. (Παλιότερα λεγόταν και γραφόταν Ντοβρατζήκα, ο Τζήκας από τη Ντόβραν, παλιό όνομα του χωριού Έλατος).
Από τα Κριθαράκια Γρεβενών η οικογένεια Κριθαριώτη.
Τα αίτια και ο χρόνος της ίδρυσης του χωριού στη σημερινή θέση είναι αδιευκρίνιστα. Το πιθανότερο είναι να οδηγήθηκαν σ’ αυτή τη θέση εξ αιτίας των συνεχών – διαδοχικών καταστροφών των προηγούμενων οικισμών. Δεν απομακρύνονταν πολύ από τον κατεστραμμένο οικισμό, για να έχουν κοντά τις πρώτες ύλες (από τα ερείπια του προηγούμενου οικισμού) για την οικοδόμηση των σπιτιών τους. Επίσης σημαντικό ρόλο στην επιλογή της θέσης, σίγουρα έπαιξαν οι πολλές πηγές και ρέματα, που εξασφάλιζαν το νερό για τους ίδιους και τα ζώα τους, η πλούσια βλάστηση της περιοχής, κυρίως σε βελανιδιές και κέδρους, που εξασφάλιζαν τροφή για τα γιδοπρόβατα, ξύλα για το χειμώνα και οικοδομικά υλικά (γριντιές, πόρτες, παράθυρα, έπιπλα κλπ). Και τέλος ένας πολύ σημαντικός λόγος είναι η ασφάλεια που εξασφάλιζε από επιδρομές των Τουρκαλβανών. (Όπως γράφει ο Φραγκίσκος Μπουκεβίλ «… οι χωριανοί συνηθίζουν να χτίζουν τα σπίτια τους απάνω σε ψηλώματα, κοντά σε πηγές και πρώτ’ απ’ όλα μακριά από τους πολυσύχναστους δρόμους που θα μπορούσαν να δώσουν αφορμή στην επίσκεψη Τούρκων που είναι πάντοτε δυσάρεστη»).
Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Πικριβενίτσα ή Πικροβενίτσα ή Πεκρεβενίτσα ή Πικρεβενίτσα με πιθανότερη την πρώτη εκδοχή, δηλαδή Πικριβενίτσα. (Ο Σπύρος Αραβαντινός στο βιβλίο του για τον Αλή Πασά και στον κατάλογο των τσιφλικιών του το αναφέρει σαν Πικροβένιτζα).
Το πότε δόθηκε το όνομα αυτό στο χωριό είναι άγνωστο. Ο δάσκαλος Δημήτρης Γκαραβέλης γράφει στην εφημερίδα «Εθνική Αντίσταση» το Μάρτιο του 1983, πως το όνομα Πικρεβενίτσα δόθηκε το 1479, αλλά μάλλον πρόκειται για λάθος (ίσως τυπογραφικό) γιατί παρακάτω αναφέρει πως η ονομασία δόθηκε στα χρόνια του Αλή Πασά, δηλαδή περίπου το 1800 (ίσως το 1479 να ήταν 1794). Οι εκδοχές για το πώς δόθηκε το όνομα Πικριβενίτσα στο χωριό είναι τρεις:
1) Η πρώτη εκδοχή και η πιο αξιόπιστη είναι αυτή που λέει πως ήταν κάποτε (άγνωστο πότε) μια καπετάνισσα Νίτσα που είχε δυο γιους κλέφτες που πολεμούσαν τους Τούρκους. Σε κάποια μάχη σκοτώθηκαν και οι δυο γιοι της Νίτσας. Όταν οι υπόλοιποι συμπολεμιστές γύρισαν στο χωριό η Νίτσα τους ρώτησε που είναι οι γιοι της και τότε αυτοί της είπαν: « Πικρά χαμπέρια Νίτσα» και απ’ αυτά τα λόγια ονομάστηκε το χωριό Πικριβενίτσα.
Μια παραλλαγή αυτής της εκδοχής, αλλά με πολλές αντιφάσεις και ανακρίβειες, γράφει ο Δ. Γκαραβέλης στην εφημερίδα «Εθνική Αντίσταση».
Γράφει, ο Δ. Γκαραβέλης, πως το όνομα Πικρεβενίτσα δόθηκε στο χωριό το 1479 (1794;) από το όνομα της όμορφης και περήφανης καπετάνισσας Νίτσας, που ήταν γυναίκα του καπετάν Βασιλάκη, συνεργάτη του Αντώνη Κατσαντώνη της Ηπείρου, που είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Ο Αλή Πασάς δεν μπορούσε να «χωνέψει» πως η Πικριβενίτσα ήταν ανεξάρτητη από την κηδεμονία του και έστειλε ισχυρά αποσπάσματα Τουρκαλβανών για να εξοντώσουν τον καπετάν Βασιλάκη και τα παλικάρια του.
Πραγματικά τους στήσανε ενέδρα σε μια τοποθεσία κοντά στα σύνορα με το Ελεύθερο, σκότωσαν πολλούς από τους άντρες του Καπετάν-Βασιλάκη και τον ίδιο. Η τοποθεσία αυτή ακόμα και σήμερα λέγεται «Βίγλα» ή «Βασιλάκη». Την ίδια εποχή οι Τούρκοι συλλαμβάνουν τη γυναίκα του Κατσαντώνη και τον ανιψιό του καθώς και τη Νίτσα, γυναίκα του καπετάν-Βασιλάκη. Τη Νίτσα τη δέσανε στην τοποθεσία «Μεσοχώρι» όπου τη βασανίσανε για αρκετές μέρες για να υποκύψει, ενώ δεν της δίνανε νερό.
Η Νίτσα όχι μόνο δεν υπέκυψε αλλά έφτυσε κατάμουτρα τον Αλή Πασά και οι Τουρκαλβανοί την εκτέλεσαν αμέσως. Προς τιμήν της οι χωριανοί φτιάξανε μια βρύση στον τόπο της εκτέλεσης και ονόμασαν το χωριό Πικριβενίτσα.
Όπως όμως έγραψα και προηγούμενα αυτά που υποστηρίζει ο Δ. Γκαραβέλης έχουν πολλές ανακρίβειες και αντιφάσεις. Η πρώτη ανακρίβεια είναι η χρονολογία (1479). Πώς είναι δυνατόν να θυμάται κάποιος αυτή τη χρονολογία; Αλλά και το σημαντικότερο είναι πως όλα τα άλλα που αναφέρει περί Αλή Πασά θα συνέβαιναν πάνω από 300 χρόνια αργότερα. (Εκτός και αν βέβαια το 1479 είναι τυπογραφικό λάθος και το σωστό είναι 1794).
Επίσης πρέπει να παραθέσω και την προφορική μαρτυρία του κ. Βασιλείου Βακουφτσή που υποστηρίζει ακόμα πως ο καπετάν-Βασιλάκης καταγόταν από τους Μαυραναίους Γρεβενών. Ήταν άγαμος και έζησε πολύ αργότερα από τη Νίτσα (γύρω στα 1800).
2) Η δεύτερη εκδοχή είναι αυτή του κ. Αθανασίου Δόγκα που λέει πως το χωριό παλιά λεγόταν Βηνίτσα. Κάποτε όμως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι κλέφτες σκότωσαν τον γιο του Κοτζαμπάση του χωριού. Μετά απ’ αυτό ο Κοτσαμπάσης μαζί με τη γυναίκα του εγκατέλειψαν το χωριό και για να εκδικηθούν τους χωριανούς ζήτησαν από τους Τούρκους να το λένε στο εξής Πικριβηνίτσα.
3) Και η Τρίτη εκδοχή είναι αυτή που αναφέρει ο κ. Χρήστος Ενισλείδης στο βιβλίο του «Η Πίνδος και τα χωριά της». Υποστηρίζει ο κ. Ενισλείδης πως το όνομα Πικριβενίτσα προέρχεται από τις λέξεις Πικρ=πολύς και Εβέν=ανήφορος, δηλαδή πολύς ανήφορος. Επειδή η διαδρομή από τα Γρεβενά μέχρι το χωριό είναι μια μεγάλη ανηφόρα.
Υπάρχουν και μερικές άλλες παραλλαγές της εκδοχής της Νίτσας , αλλά δεν τις θεωρώ τόσο αξιόπιστες. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως η πρώτη εκδοχή είναι η πιο αξιόπιστη και αυτή είναι η πιο πλατιά αποδεκτή. Αυτή δηλαδή που λέει πως από τα «πικρά χαμπέρια» για το θάνατο των δυο γιων της Νίτσας πήρε το όνομα Πικριβενίτσα το χωριό.
Πάρα πολύ σημαντικά νέα στοιχεία, σχετικά με την ιστορία του χωριού μας και την προέλευση της ονομασίας του (Πικριβενίτσα) ήρθαν στο φως, μετά από ανάρτηση στο fb του Σάκη Πέτρου (3/11/2015), στοιχείων που δημοσίευσε ο Κώστας Καμπουρίδης δρ. ιστορίας του Α.Π.Θ., προϊστάμενος στα Γ.Α.Κ.-Αρχεία Κοζάνης, σε συνέδριο στην Κοζάνη. Σύμφωνα με τον πρώτο πίνακα σε στοιχεία των Τούρκων του 1564 το χωριό μας ονομαζόταν Pokrovnic (Πόκροβνιτς) που από μια έρευνα που έκανα στο διαδίκτυο pokrovnica σημαίνει ινδική φράουλα ή αγροφράουλα ή στα Σέρβικα Καλυπτρίδες (; θήκες). Πάντως με το ίδιο όνομα Pokrovnic υπάρχουν χωριά στη Βουλγαρία και Αυστρία - Ουγγαρία http://www.itsallrelative.
Ο Evliyâ Çelebi στα ταξίδια του προς τις περιοχές εντός των συνόρων της σημερινής Ελλάδας το 1661 για να μαζέψει τους φόρους θα περάσει από 69 χωριά της Δυτικής Μακεδονίας. Ένα από τα χωριά αυτά είναι και (στον αριθμό 27) το Karye-i Pokravenik [Pokrevenik, Pikrivenitsa, Amygdalies]. Περισσότερα μπορείτε να δείτε εδώ: https://books.openedition.org/ifeagd/1963
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Η ευρύτερη περιοχή είχε κατοικηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων. Αυτό μαρτυρούν τα αρχαία ευρήματα, οι παραδόσεις και μύθοι, το γλωσσικό ιδίωμα, τα τοπωνύμια κλπ.
Θα πρέπει εδώ να σημειώσω πως σε αρκετές περιοχές στα όρια του χωριού (τουλάχιστον έξι) υπάρχουν σημάδια που μαρτυρούν πωs εκεί στο παρελθόν υπήρχε κάποιος οικισμός. Αυτές οι περιοχές είναι: Αγία Μαρίνα (Παλιοκκλήσι), Τσιούκα Λάζαρη και Άγιος Αθανάσιος, Τσαρκοβίτσα, Κερασιά, Γαύρος, Λεφτοκαριά, Παλιόσπιτα (Μεσοχώρι).
(Στη φωτογραφία φαίνεται τμήμα της κεφαλής αγάλματος που βρέθηκε στην περιοχή του Ναού του Αγίου Δημητρίου)
Το γεγονός αυτό σημαίνει πως ή υπήρχαν πολλοί οικισμοί ταυτόχρονα (κυρίως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας) με πιο παλιό αυτόν της Αγίας Μαρίνας, οι οποίοι καταστράφηκαν στον ίδιο χρόνο, περίπου τον 14ο αιώνα, τότε που ο Βαγιαζίτ Ιλντερίμ ή Κεραυνός κατέστρεψε και την Ανασέλιτσα (Νεάπολη), ή αργότερα από τον Μουράτ το Β΄ (Φραγκίσκος Μπουκεβίλ «Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία»), στα πλαίσια μιας γενικότερης εκκαθάρισης της περιοχής από το χριστιανικό πληθυσμό. Το πιο πιθανό είναι οι οικισμοί της Αγίας Μαρίνας και της Τσιούκας Λάζαρη να καταστράφηκαν κατά τον 14ο ή 15ο αιώνα γιατί δεν αναφέρονται στους κώδικες της Μονής της Ζάβορδας (1692), ενώ οι άλλοι οικισμοί αναφέρονται.
ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑΝΑ-ΠΑΛΙΟΚΚΛΗΣΙ
Είναι ο αρχαιότερος οικισμός της περιοχής. Η τοποθεσία βρίσκεται γύρω στα 500 μέτρα Νότια του χωριού. Στα ριζά του υψώματος της Αγίας Μαρίνας σώζονται πέτρινα θεμέλια από ορθογώνιο κτίριο (διαστάσεων 6μ. Χ 10μ.). Στη θέση αυτή (όπως γράφει ο Δ. Σαμσάρης «Ιστορική γεωγραφία της Ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας») υπήρχε αρχαίος ναός της Αφροδίτης, που στη θέση του χτίστηκε ο ναός της Αγίας Μαρίνας. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει επειδή το 1928 μέχρι το 1935 περίπου , σε ανασκαφές που έγιναν από το δάσκαλο Ιωάννη Πολίτη και τον καθηγητή Γεώργιο Τούλια, βρέθηκε κορμός αγάλματος (Ρωμαϊκών χρόνων) της Αφροδίτης, κιονόκρανα, δυο κομμάτια από μαρμάρινες πλάκες (διαστάσεων 0,70μ. Χ 0,70μ. μήκος και 0,30μ. πάχος), πωρόπλινθοι, θραύσματα από κεραμίδια και όστρακα Ρωμαϊκών χρόνων.
Για την τοποθεσία αυτή υπάρχει ο εξής θρύλος: Κάτω από τα δυο μάρμαρα υπάρχει θαμμένος θησαυρός που τον φυλάνε φίδια – δράκοντες.
( Οι δυο μαρμάρινες πλάκες στο Παλιοκλήσι)
Μια παραλλαγή του θρύλου λέει πως κάτω από τα δυο μάρμαρα είναι θαμμένα δυο βαρέλια, το ένα είναι γεμάτο φλουριά και το άλλο γεμάτο φίδια.
Πάντως οι κάτοικοι του χωριού που έχουν κτήματα στην περιοχή, υποστηρίζουν πως βρήκαν πέτρινα θεμέλια κτισμάτων με συνδετικό υλικό που παλιά το ονόμαζαν «κουρασάν» (Ρωμαϊκών χρόνων). Επίσης έχουν βρεθεί πέτρινοι τάφοι, ένα χρυσό κόσμημα κεφαλής, αγγεία με στάχτη (πιθανολογείται πως είναι τέφρα νεκρών αρχαίων Μακεδόνων) κλπ.
Σίγουρο πάντως είναι πως στην περιοχή γινόταν (της Αγίας Μαρίνας) η μεγαλύτερη εμποροζωοπανήγυρη της περιοχής. Ο οικισμός αυτός καταστράφηκε με ειδική εντολή του Σουλτάνου, γράφει ο Δ. Γκαραβέλης. Το πιθανότερο είναι να καταστράφηκε τον 15 αιώνα από το Μουράτ το Β΄ και οι κάτοικοί του να έφυγαν για τους διπλανούς οικισμούς, η δε εμποροζωοπανήγυρη μεταφέρθηκε έκτοτε στο Τσοτύλι, όπου και γίνεται μέχρι σήμερα.
ΤΣΙΟΥΚΑ ΛΑΖΑΡΗ
Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται δύο χιλιόμετρα περίπου ΝΑ του χωριού, κοντά στα σύνορα με το Σύδενδρο. Προφορική παράδοση λέει πως ονομάστηκε έτσι επειδή στην τοποθεσία αυτή συναντήθηκαν και συγκρούστηκαν οι «Λαζαρίνες» της Πικρεβενίτσας και του Συδένδρου (Τριβένι). Ακολούθησε συμπλοκή των νέων η οποία κατέληξε σε μάχη για το ποια «Λαζαρίνα» θα επικρατήσει.
Κοντά στους πρόποδες του ανατολικού υψώματος είχε αποκαλυφθεί στο παρελθόν (γράφει ο Δ. Σαμσάρης) συστάδα κιβωτιόσχημων τάφων κατασκευασμένων με πέτρινες πλάκες. Στη δυτική πλευρά του και σε μια έκταση 50 περίπου στρεμμάτων, παρατηρείται πλήθος από θραύσματα κεραμίδων στέγης και όστρακα αγγείων Ρωμαϊκής εποχής, ενώ στην επίπεδη κορυφή του έκτασης 3 περίπου στρεμμάτων, όπου σήμερα βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, σώζονται πέτρινα θεμέλια οικοδομημάτων και σωροί από πελεκημένες πέτρες.
Ο Δ. Σαμσάρης υποστηρίζει πως στο ύψωμα του Αγίου Αθανασίου θα ήταν χτισμένη η ακρόπολη του οικισμού και δεν αποκλείει στη δασώδη έκταση να σώζονται και ερείπια από τον περίβολο του τείχους της. Είναι άγνωστο το πώς, πότε και γιατί εγκαταλείφθηκε ή καταστράφηκε αυτός ο οικισμός. Το πιθανότερο είναι να καταστράφηκε μαζί με τον οικισμό της Αγίας Μαρίνας.
(Ο Άγιος Αθανάσιος)
Η παράδοση αναφέρει πως γύρω στα 1500-1600 κάποιος Κούτσικας από την Πικρεβενίτσα εργαζόταν στα Τρίκαλα και επιστρέφοντας στο χωριό του έπρεπε να περάσει από τον Βενέτικο ποταμό του Ελευθεροχωρίου. Ενώ ετοιμαζόταν να περάσει από τον ποταμό βρέθηκε ξαφνικά μπροστά του ένας γέροντας, ο οποίος τον παρακάλεσε να τον περάσει στην απέναντι όχθη.
Πράγματι ο Κούτσικας δέχτηκε, τον πήρε στους ώμους του και καθώς μπήκε στο νερό, ενώ το βάθος και η ορμή του νερού ήταν μεγάλη, τώρα σαν από θαύμα η ορμή λιγόστεψε και το νερό έφθανε ως τους αστραγάλους. Αφού πέρασαν το ποτάμι χωρίς κανένα πρόβλημα και συζητώντας στο δρόμο, έφθασαν έξω από τα Γρεβενά, όπου ο γέροντας ξαφνικά εξαφανίστηκε. Ο Κούτσικας πέρασε την πόλη και βγαίνοντας έξω από τα Γρεβενά είδε ξαφνικά πάλι μπροστά του τον γέροντα. Καθώς περπατούσαν ο γέροντας έσκυβε κατά διαστήματα και μάζευε πετραδάκια. Στην ερώτηση του Κούτσικα «Τι τα ήθελε τα πετραδάκια και τα μαζεύει;» Ο γέροντας του απάντησε: «Κάνε υπομονή και θα δεις». Όταν έφτασαν κοντά στο λόφο όπου υπάρχει σήμερα το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, ο γέροντας εξέφρασε την επιθυμία να επισκεφθούν το λόφο. Πράγματι ανέβηκαν πάνω και τότε ο γέροντας του φανέρωσε ότι ήταν ο Άγιος Αθανάσιος. Αμέσως μετά άρχισε να σκορπά τα πετραδάκια δεξιά και αριστερά και αυτά όπου έπεφταν γινόταν δέντρα. Την ίδια στιγμή ο Άγιος εξέφρασε την επιθυμία να χτίσει ο Κούτσικας στο σημείο εκείνο, ανάμεσα στα δέντρα , μια εκκλησία στο όνομα του. Και αφού υποσχέθηκε ότι θα στέλνει μια φόρα το χρόνο, την ημέρα που θα γιορτάζεται η μνήμη του (στις 2 Μαΐου) ένα ελάφι σαν θυσία που θα το ψήνουν και θα το τρώνε όλοι οι πανηγυριώτες, εξαφανίστηκε.
Και έτσι έγινε . Ο Κούτσικας με τη βοήθεια των συχωριανών του έχτισε την εκκλησία και λένε πως κάθε φορά στις 2 Μαΐου στο πανηγύρι του ναού ερχόταν ένα ελάφι, οι χωριανοί το έσφαζαν , το έψηναν και το έτρωγαν. Όμως μια φορά άργησε να έρθει και καθώς ήταν κουρασμένο και λαχανιασμένο, θυσιάστηκε αμέσως, χωρίς να το αφήσουν να ξεκουραστεί. Και από τότε δεν ξαναεμφανίστηκε.
Με την πάροδο τον χρόνων συνεχίστηκε κάθε 2 Μαΐου, μέσα στην καταπράσινη άνοιξη, να γίνεται το πανηγύρι του χωριού, με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων που κατέφταναν στο εξωκλήσι καβάλα σε στολισμένα άλογα με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Την ημέρα εκείνη, μετά τη δοξολογία γινόταν μια μικρή υπαίθρια εμποροπανήγυρη πραματευτάδων, καθώς και αγώνας άλματος τριπλούν μεταξύ των νέων, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, όπως συνεχίζει ως σήμερα η οικογένεια του Κούτσικα να χαρίζει ένα αρνί ή κατσίκι (στη θέση του ελαφιού). Παλιά το αρνί ή κατσίκι το έψηναν και το έτρωγαν, ενώ σήμερα κληρώνεται σε λαχειοφόρο αγορά από την Εκκλησιαστική Επιτροπή .
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου, που όπως είπαμε χτίστηκε περίπου το 1500, αναπαλαιώθηκε φροντίδα των κατοίκων του χωριού το 1988, ιερατεύοντος του εφημέριου Ευθύμιου Καραπούλιου. Στην κόγχη του ιερού υπάρχει σε αγιογραφία η Πλατυτέρα με τους Τρεις Ιεράρχες και τον Άγιο Αθανάσιο, που πρέπει να φιλοτεχνήθηκε περίπου το 1600.
ΚΕΡΑΣΙΑ-ΓΑΥΡΟΣ-ΛΕΥΤΟΚΑΡΙΑ
Στα δυτικά του χωριού και σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων βρίσκονται οι τοποθεσίες ΚΕΡΑΣΙΑ – ΛΕΦΤΟΚΑΡΙΑ και ΓΑΥΡΟΣ. Σ’ αυτές τις περιοχές υπάρχουν θραύσματα κεραμίδων και αγγείων καθώς και πελεκημένες πέτρες που μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμών, κάτι που δηλώνει και η προφορική παράδοση.
Εγώ προσωπικά πιστεύω πως εδώ βρισκόταν το χωριό Λεφτοκαριά που αναφέρουν οι Κώδικες της Μονής Ζάβορδας και που ακόμα δεν έχει επίσημα εξακριβωθεί που βρισκόταν.
ΤΣΑΡΚΟΒΙΤΣΑ
Βρίσκεται Βορειοανατολικά του χωριού στα σύνορα με το Ελεύθερο. Και σ’ αυτή την περιοχή υπάρχουν σημάδια οικισμού. Εξάλλου αυτό αναφέρεται και στους Κώδικες της Μονής της Ζάβορδας.
Ο οικισμός αυτός μαζί με τον οικισμό της Λεφτοκαριά (Γαύρος – Κερασιά) πρέπει να εγκαταλείφθηκαν λόγο του φόβου των επιδρομών των Τουρκαλβανών ή καταστράφηκαν απ’ τους Τουρκαλβανούς γύρω στο 1700. Αυτό φαίνεται από τη φθίνουσα πληθυσμιακή τάση που εμφανίζουν οι δύο αυτοί οικισμοί στις δύο απογραφές της Ιεράς Μονής της Ζάβορδας.
Έτσι ενώ στην πρώτη απογραφή η Λεφτοκαριά εμφανίζεται να έχει 12 χριστιανικές οικογένειες, στη δεύτερη έχει μόνο μία, ενώ η Τσαρκοβίτσα από 5 χριστιανικές οικογένειες που έχει στην πρώτη απογραφή, στη δεύτερη δεν έχει καμία.
Οι κάτοικοι αυτών των οικισμών το πιο πιθανό είναι να έφυγαν για την Πικριβενίτσα που το 1692 εμφανίζεται να έχει στην πρώτη απογραφή 7 και στη δεύτερη 11 χριστιανικές οικογένειες.
Σύμφωνα με κάποιες προφορικές μαρτυρίες στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε σανατόριο ή νοσοκομείο ή κάποιο μεγάλο σχολείο.
ΠΙΚΡΙΒΕΝΙΤΣΑ
Είναι άγνωστο το πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά η Πικριβενίτσα. Το πιο πιθανό είναι να υπήρχε εδώ μικρός οικισμός από πάρα πολύ παλιά. Το μεγαλύτερο κομμάτι του χωριού όμως βρισκόταν βόρεια του σημερινού χωριού στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Παλιόσπιτα (από το Σιόποτο μέχρι την Αγία Κυριακή). Η Πικριβενίτσα αύξησε τον πληθυσμό της μετά το 1700 και ιδιαίτερα στα χρόνια του Αλή Πασά. Τότε ήρθαν στο χωριό πολλές οικογένειες από την Ήπειρο, Στερεά Ελλάδα και από άλλα χωριά του Νομού Γρεβενών. Αυτές οι μετακινήσεις εκείνη την περίοδο έγιναν για τους παρακάτω λόγους:
1. Στα μικρά χωριά στα βόρεια υπήρχε ο κίνδυνος των επιδρομών των Τουρκαλβανών , γι’ αυτό οι κάτοικοί τους έφευγαν νοτιότερα για πιο μεγάλη ασφάλεια και σιγουριά, να κατοικήσουν σε πιο μεγάλα χωριά.
2. Υπήρχε νόμος επί Τουρκοκρατίας ότι όποια οικογένεια με χρέη εγκατεστηνόταν σε άλλη περιοχή, άλλο Βιλαέτι*, ίσως άλλο Καζά*, απαλλασσόταν από τα χρέη.
3. Εξαιτίας των επαναστατικών γεγονότων του 1821 και μετά, άλλοι Έλληνες διώχτηκαν – εκτοπίστηκαν από τους Τούρκους ή έφυγαν από μόνοι τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους.
4. Ήταν τακτική του Αλή Πασά να εκτοπίζει οικογένειες που παρουσίαζαν επαναστατική δράση.
Έτσι η Πικριβενίτσα έγινε ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της περιοχής. Τούρκικες οικογένειες ή Βαλαάδες δεν πρέπει να εγκαταστάθηκαν στο χωριό. Βέβαια εκεί που σήμερα είναι το Δημοτικό Σχολείο χτίστηκε, άγνωστο πότε, η Κούλια. Στις αποθήκες της Κούλιας συγκεντρωνόταν οι φόροι (σε είδος φυσικά – σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι κ.τ.λ.), ενώ χρησίμευε και σαν κατοικία για τον Μπέη ή την Τούρκικη φρουρά. Μαρτυρίες που να υποστηρίζουν πως έμεινε μόνιμα ο μπέης στο χωριό, δεν υπάρχουν, εκτός αυτής του κ. Αθανασίου Δόγκα για το Μπέη που του σκότωσαν το γιο του και έφυγε δίνοντας εντολή να λένε το χωριό από Βηνίτσα – Πικριβενίτσα.
Υπάρχει όμως από προφορική παράδοση πληροφορία για ύπαρξη Τούρκικης φρουράς, που μάλλον επισκεπτόταν περιστασιακά το χωριό. Η παράδοση αυτή λέει: Παντρευόταν κάποτε (άγνωστο πότε ) κάποιος Τρίλιας από το χωριό και έπαιρνε γυναίκα από το Κουντσκιότ (Ελεύθερο). Την Κυριακή πρωί ξεκίνησαν από την Πικριβενίτσα να πάνε στο Κουντσκιότ να πάρουν τη νύφη. Στην επιστροφή στην είσοδο της Πικριβενίτσας συνάντησαν την Τούρκικη φρουρά και σύμφωνα με το νόμο, έπρεπε να κατεβούν απ' τ' άλογα και να προσκυνήσουν τους Τούρκους στρατιώτες. Ο Τρίλιας όμως δεν κατέβηκε κάνοντας πως δεν ξέρει και όταν οι Τούρκοι αγρίεψαν, αυτός και τα μπρατίμια τράβηξαν τα όπλα και τους σκότωσαν. Στην ίδια περιοχή τους έθαψαν και από τότε μέχρι σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τουρκομνήματα ή Τουρκομνημόρια.
Αργότερα ο Αλή Πασάς αγόρασε το χωριό με το εξής τέχνασμα: Σύμφωνα με την μαρτυρία του κ. Βασιλείου Βακουφτσή, ο Αλή Πασάς έστειλε από το Πριμέτι (πατρίδα του Αλή Πασά) την οικογένεια του Δήμου Οικονόμου να εγκατασταθεί στην Πικριβενίτσα με σκοπό να γίνει κάποτε Κοτσάμπασης και να του πουλήσει το χωριό. Πράγματι ο Δήμος Οικονόμου (ο ανιψιός του ήταν αρχιγραμματέας του Αλή Πασά), που ήταν πολύ πονηρός και φιλόδοξος αλλά και με ιδιαίτερες ικανότητες, κατάφερε να γίνει Κοτσάμπασης του χωριού. Όμως όσο διάστημα ήταν Κοτσάμπασης του χωριού, σκόπιμα, δεν απέδιδε τους προβλεπόμενους φόρους στον Αλή Πασά (κατόπιν βέβαια συνεννόησης με τον Αλή Πασά), με απώτερο σκοπό να πολλαπλασιαστούν οι οφειλόμενοι φόροι και να αναγκαστούν οι κάτοικοι του χωριού να υπογράψουν την πώληση του χωριού στον Αλή Πασά. Οι χωριανοί όμως υποψιάστηκαν πως κάτι συμβαίνει και αποφάσισαν να στείλουν μια αντιπροσωπεία στον Αλή Πασά να αναφέρει το τι συμβαίνει. Επέλεξαν έτσι δώδεκα γερούς και έξυπνους χωριανούς οι οποίοι ξεκίνησαν για τα Γιάννενα. Ο γερο-Δήμος (έτσι ονόμαζαν οι χωριανοί το Δήμο Οικονόμου), που αντιλήφθηκε τι συμβαίνει ειδοποίησε τον Αλή Πασά πριν φτάσουν εκεί οι δώδεκα Πικριβεντσιώτες. Έτσι ο Αλή Πασάς συνέλαβε τους δώδεκα και αφού τους πήρε τα καλαμάρια, τους έκλεισε στη φυλακή στα Γιάννενα με σκοπό να τους έχει ομήρους, εκβιάζοντας τους υπόλοιπους Πικριβεντσιώτες να υπογράψουν για την πώληση του χωριού. Οι Πικριβεντσιώτες όμως ήταν ανένδοτοι και το σίγουρο ήταν πως ο Αλή Πασάς θα σκότωνε τους δώδεκα ομήρους που είχε. Όμως ένας από τους δώδεκα είχε και δεύτερο καλαμάρι κρυμμένο. Και μ’ αυτό έγραψε γράμμα στους χωριανούς και το έστειλε κρυφά, ζητώντας τους να υπογράψουν την πώληση του χωριού γιατί ο Αλή Πασάς σίγουρα θα τους σκότωνε. Έτσι μόνο πείστηκαν οι Πικριβεντσιώτες και υπέγραψαν την πώληση του χωριού. Από τότε έμεινε και το ρητό «Δώδεκα Πικριβεντσιώτες - δεκατρία καλαμάρια», που δείχνει την εξυπνάδα και προνοητικότητα των κατοίκων του χωριού. Επίσης από τότε τους βγήκε και το παρατσούκλι «Καλαμαράδες».
Μια παραλλαγή της ιστορίας αυτής, την οποία υποστηρίζει ο κ. Αθανάσιος Δόγκας και την οποία αποδέχονται και γνωρίζουν οι περισσότεροι χωριανοί, αναφέρει πως ο γερο-Δήμος (που η καταγωγή του ήταν από τη Βασιλική Τρικάλων) σαν Κοτσάμπασης του χωριού, υπέγραψε την πώληση του χωριού στον Αλή Πασά. Όταν οι χωριανοί το έμαθαν αυτό, άρχισαν να συγκεντρώνουν χρήματα με σκοπό να εξαγοράσουν το χωριό. Όταν κατάφεραν να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο ποσό, έστειλαν δώδεκα χωριανούς στα Γιάννενα στον Αλή Πασά. Ο Αλή Πασάς όμως τους πήρε τα χρήματα και τους έριξε όλους φυλακή, αφού πρώτα τους πήρε τα καλαμάρια. Και θα τους σκότωνε αν με το δέκατο τρίτο καλαμάρι, που έχει κρυμμένο κάποιος απ’ όλους, δεν έστελναν γράμμα στους χωριανούς να τους ειδοποιήσουν για να τους ελευθερώσουν. Έτσι οι χωριανοί συγκέντρωσαν χρήματα και αφού παρακάλεσαν τον Αλή Πασά, οι δώδεκα απελευθερώθηκαν.
Μια άλλη παραλλαγή αναφέρει πως οι Πικριβεντσιώτες της Κων/πολης συγκέντρωσαν χρήματα για το σκοπό αυτό και παρακάλεσαν το Σουλτάνο να παρέμβει για την απελευθέρωση των δώδεκα συχωριανών τους. Ο κ. Γκαραβέλης, επιπλέον γράφει πως οι δώδεκα απελευθερώθηκαν με πρωτοβουλία της Φιλικής Εταιρίας της οποίας ήταν μέλος ο αρχιγραμματέας του Αλή Πασά.
Πάντως το μόνο σίγουρο είναι πως το χωριό έμεινε στην κατοχή του Αλή Πασά (δηλαδή δεν ξαναγοράστηκε από τους χωριανούς), γιατί όπως θα αναφέρω αναλυτικά παρακάτω οι Πικριβεντσιώτες θα αναγκαστούν να αγοράσουν το χωριό από το Ελληνικό Δημόσιο (!) το έτος 1920. Επίσης σίγουρο είναι πως έκτοτε ο γερο – Δήμος αντιμετώπισε τη χλεύη, την αντιπάθεια και τις κατάρες των χωριανών. Κάτι που φαίνεται και από το τραγούδι :
Ο Ντελεδήμος το σκυλί
στη ρίζα μιας αμυγδαλιάς
βαριά αναστενάζει.
Ο Ντελεδήμος δεν ημπορεί
και πάει να πεθάνει
στης Νίτσας το λημέρι.
(Δ.Γκαραβέλης).
Όλες αυτές οι παραδόσεις που αναφέρθηκαν προηγούμενα μαρτυρούν πως οι Πικριβεντσιώτες αντιστάθηκαν στους Τουρκαλβανούς κατακτητές και προσπάθησαν να διατηρήσουν ανόθευτη τη θρησκεία, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα τους, καθώς και την αξιοπρέπεια τους.
Και στα επόμενα χρόνια μέχρι την απελευθέρωση της Μακεδονίας το 1912, οι Πικριβεντσιώτες συνέχισαν τον αγώνα τους αυτόν ενάντια στους Τουρκαλβανούς και τους Βουλγάρους Κομιτατζήδες αργότερα.
Αυτό φαίνεται και από τον αγώνα εναντίον των Τούρκων που έκαναν οι Αμυγδαλιώτες παρακάτω:
1) Καπετάν Βασιλάκης
Πρέπει να έζησε περίπου από το 1750 –1800. Καταγόταν από την Πικριβενίτσα ή από τους Μαυραναίους. Ανεξάρτητα όμως από την καταγωγή πρέπει να έζησε στην Πικριβενίτσα και να έδρασε στην ευρύτερη περιοχή. Ήταν συνεργάτης του θρυλικού Κατσαντώνη και αποτελούσε το φόβο και τρόμο των Τούρκων της περιοχής. Γι’ αυτό οι Τούρκοι τον καταδίωκαν παντού, αλλά δεν μπορούσαν να τον πιάσουν. Για να τον τιμωρήσουν σκότωσαν πρώτα τα δυο του παιδιά, που κι αυτά πολεμούσαν μαζί του τους Τούρκους και στη συνέχεια τη γυναίκα του τη θρυλική καπετάνισσα «Νίτσα», απ’ την οποία πήρε πιθανότατα και το όνομά του το χωριό μας. Τελικά μετά από πάρα πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες οι Τούρκοι κατάφεραν με προδοσία να περικυκλώσουν τον Καπετάν Βασιλάκη με τα παλικάρια του στην τοποθεσία «Βίγλα». (Πριν τη μάχη στην τοποθεσία Βίγλα οι Τουρκαλβανοί βασάνισαν τον Ιερέα του χωριού Αθανάσιο Τζήκα για να προδώσει το μέρος που κρυβόταν ο καπετάν-Βασιλάκης, αλλά εκείνος δεν υπέκυψε). Στη μάχη που ακολούθησε νίκησαν οι Τούρκοι και σκοτώθηκε ο Καπετάν Βασιλάκης. Μάλιστα πρέπει να θάφτηκε εκεί στην ίδια τοποθεσία, γιατί όπως υποστηρίζει ο κ. Βασίλειος Βακουφτσής αργότερα βρήκαν εκεί τα οστά του.
2) Ο Γεώργιος Δήλμας του Δημητρίου (Λάιος).
(Σύμφωνα με τον Κων/νο Δήλμα, όρθιος τέταρτος από αριστερά στη φωτογραφία είναι ο Γεώργιος Δήλμας του Δημητρίου ή Λάιος)
Έζησε στα μέσα του 19ου αιώνα. Ήταν βοσκός στο επάγγελμα. Είχε στρούγκα στην Αγία Βαρβάρα και μαντρί στη Χαρούμπα.
Σύμφωνα με μαρτυρίες ήταν ψυχοπαίδι (παραγιός) και συνεργάτης του Καπετάν-Αρκούδα από τη Σαμαρίνα και πολέμησε στο πλευρό του τους τούρκους κατακτητές. Μάλιστα, σύμφωνα με προφορική του Κων/νου Γ. Δήλμα, στη μάχη που έγινε στο Δίλοφο Ιωαννίνων στην οποία σκοτώθηκε ο Καπετάν Αρκούδας, ήταν και ο Γιώργος Δήλμας (Λάιος) και για να γλυτώσει κρύφτηκε μέσα στο "καρούτι" του νερόμυλου. Στην προσπάθειά του αυτή όμως τραυματίστηκε βαριά.
Οι Τούρκοι τον κυνήγησαν και ένα βράδυ περικύκλωσαν το διώροφο σπίτι στο μαντρί του στη Χαρούμπα (σύνορα Αμυγδαλιές - Ροδιά). Έβαλαν φωτιά στο σπίτι, αλλά εκείνος κατάφερε να ξεφύγει πηδώντας από το παράθυρο του δευτέρου ορόφου σ’ ένα δέντρο που ήταν δίπλα.
Επίσης σύμφωνα με μια προφορική μαρτυρία ο Λάιος κάποτε ενοχλήθηκε και προσβλήθηκε βάναυσα από έναν Αλβανό αγροφύλακα που τον έλεγαν Μέττο. Ο Λάιος δεν το ξέχασε και τον τιμώρησε. Έτσι του έστησε ενέδρα και αφού τον κυνήγησε, τον έπιασε, τον κρέμασε ανάποδα και τον έγδαρε ζωντανό δίπλα σε μια βρύση. Από τότε η βρύση πήρε το όνομα Μέττος και ονομάζεται έτσι μέχρι σήμερα.
Ο Γεώργιος Δήλμας (Λάιος) σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κων/νου Γ. Δήλμα υπήρξε και Μακεδονομάχος.
Είχε όμως άδοξο τέλος. Κάποτε του επιτέθηκε ένας λυσσασμένος λύκος. Ήταν όμως τέτοιο παλικάρι που κατάφερε να πνίξει το λύκο με τα χέρια του. Όμως ο λύκος δυστυχώς τον είχε δαγκώσει και έτσι λίγο αργότερα πέθανε σε ηλικία περίπου 35 ετών. Πρέπει να έζησε μεταξύ 1850 – 1900 περίπου. Πάντως μέχρι πρόσφατα υπήρχε το τεράστιο γιαταγάνι του με την ασημιά κεντημένη λαβή και το όπλο του τύπου «Μαρτίνι».
Βέβαια η ελληνική vikipedia (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9B%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BD%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82) αναφέρει ότι "Ο Γεώργιος Λεπιντάτος, αναλογιζόμενος την κατάσταση, αποφάσισε να επιχειρήσει έξοδο, κατά την οποία πυροβολήθηκε ο ψυχογιός του, Γεώργιος Δημητρίου Δήλμας από τις Αμυγδαλιές Γρεβενών. Τότε, ο καπετάν Αρκούδας τον πήρε στην πλάτη και προχώρησε προς παρακείμενο γεφύρι, αλλά στην πορεία ο Γεώργιος Δήλμας ξεψύχησε. Στη συνέχεια ο καπετάν Αρκούδας έδωσε να εντολή να χωριστούν οι άνδρες. Οι τρεις πήγαν προς τις πηγές του ποταμού, ενώ ο Γεώργιος Λεπιντάτος με άλλους δυο άνδρες προχώρησαν προς τη ροή του ρέματος. Το μέρος όμως ήταν ανοικτό και οι Τούρκοι τον πυροβόλησαν στο κεφάλι ενώ πλησίαζε προς το χωριό Κουκούλι, κοντά στο πέτρινο γεφύρι στην τοποθεσία Σκούρτη.[1][2]
Η σορός του Γεώργιου Λεπιντάτου, καθώς και του ψυχογιού του, Γεώργιου Δήλμα μεταφέρθηκε από τους Τούρκους στο Δίλοφο και στη συνέχεια στα Ιωάννινα. Τις παρέλαβε ο Μητροπολίτης και τάφηκαν στην αυλή της Αγίας Μαρίνας."
3) Ο Καπετάν-Τάτσιος (Αναστάσιος Μητσιόπουλος 1872-1935).
Ήταν Κλέφτης και αργότερα Μακεδονομάχος, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων του χωριού (μέχρι πρόσφατα υπήρχε και το γιαταγάνι του).
Λίγο έξω από το συνοικισμό της Αγίας Τριάδας σκότωσε έναν Τούρκο που τον έλεγαν Ντόκο. Από τότε η περιοχή ονομάζεται Ντόκος. Εκείνο το διάστημα ο Καπετάν- Τάτσιος ήταν αγροφύλακας.
Το πιο μεγάλο του κατόρθωμα που καθόρισε και τη μετέπειτα ζωή του, ήταν το ότι άνοιξε την Κούλια του χωριού. Έτσι όλοι οι χωριανοί μπήκαν μέσα και πήρε ο καθένας ότι έβρισκε από τα γεννήματα που είχαν συγκεντρώσει οι Τούρκοι εκεί από τους φόρους. Αν και ο ίδιος δεν πρόλαβε να πάρει τίποτε αντιμετώπισε όλη την οργή των Τούρκων. Έτσι αναγκάστηκε να φύγει από το χωριό και να γίνει Κλέφτης.
Οι Τούρκοι μη μπορώντας να πιάσουν τον ίδιο, ξέσπασαν στη γυναίκα του, την οποία βασάνισαν και έκλεισαν φυλακή.
Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων ο Τάτσιος συμμετείχε και στον Μακεδονικό Αγώνα. Αλλά και μετά την απελευθέρωση συνέχισε να είναι ανυπότακτος και δημιουργούσε πρόβλημα στις αρχές. Στα γεγονότα του 1918 τάχτηκε με το μέρος των φιλοβασιλικών και πολέμησε ώστε με το γιαταγάνι του έσφαξε τρεις Μαροκινούς – Γάλλους (μαύρους) που πολεμούσαν στο πλευρό του Βενιζέλου. (Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία οι Μαροκινοί – Γάλλοι που έσφαξε ήταν επτά). Μετά την επικράτηση των φιλο-Βενιζελικών επειδή οι αρχές δεν μπορούσαν να πιάσουν τον ίδιο ξέσπασαν στον Μιχάλη Ξάνθα (Πρόεδρο του χωριού), στον Γεώργιο Ξάνθα (Γούλα) και στον Χρήστο Παπαζήση (Τσαρκατζή). Τους βασάνισαν απάνθρωπα, για να μαρτυρήσουν πού κρυβόταν ο Τάτσιος, αλλά εκείνοι δεν υπέκυψαν. Ήταν τόσο φρικτά τα βασανιστήρια (μέχρι και μέγγενη τους έκαναν), που για να τους σώσουν τη ζωή τους έβαλαν μετά οι δικοί τους μέσα σε τομάρια από πρόβατο (ιατρική μέθοδος της εποχής). Δεν έφτανε όμως αυτό, ήθελαν και να τους εξορίσουν.
Ο Τάτσιος μόλις τα έμαθε αυτό αποφάσισε να παραδοθεί. Έτσι και έγινε. Παραδόθηκε στην αστυνομία των Γρεβενών (φοβόταν πως αν πήγαινα στην αστυνομία του Αγίου Γεωργίου, θα τον σκότωναν) και αυτοί με τη σειρά τους τον μετέφεραν στη Θεσσαλονίκη για να τον κλείσουν στις φυλακές του Γεντί-Κουλέ, άγνωστο για πόσο χρόνο. (Πληροφορίες κ. Βασιλείου Ξάνθα).
Αυτό που πρέπει να σημειωθεί εδώ είναι πως η Πολιτεία αντί να αναγνωρίσει και επιβραβεύσει τους αγώνες του Καπετάν-Τάτσιου, τον τιμώρησε φυλακίζοντας τον. Δεν γράφηκε ούτε καν στην επετηρίδα των Μακεδονομάχων.
4) Ο Καπετάν-Χορμόβας (Βασίλειος Γκίλιας 1880-1950)
O Βασίλειος Γκίλιας, σύμφωνα με πληροφορίες των απογόνων του, από μικρός βγήκε στο βουνό (18 χρονών περίπου) και εντάχθηκε σύμφωνα με την ίδια μαρτυρία στην ομάδα του Παύλου Μελά, με το ψευδώνυμο Χορμόβας. Συμμετείχε σε αρκετές μάχες εναντίον των Κομιτατζήδων στην περιοχή Καστοριά – Λεχόβου. Μετά όμως από έρευνα και από τη μελέτη των στοιχείων που αναγράφονται στο πίσω μέρος της παρακάτω φωτογραφίας, αλλά και των στοιχείων που δημοσίευσε ο Χρήστος Δ. Βήττος σε άρθρο του στην εφημερίδα «ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» και των στοιχείων που παραθέτει ο Αθανάσιος Γ. Κακαφίκας «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ»), συμπεραίνω ότι:
(Μακεδονομάχοι. Ο Βασίλειος Γκίλιας είναι τέταρτος από δεξιά, με το σταυρό. Πίσω από τη φωτογραφία είναι γραμμένα τέσσερα ονόματα μεταξύ των οποίων του Βασίλειου Γκίλια και του Νικόλαου Τσολάκη)
Με βάση αυτή τη φωτογραφία και αν πράγματι ο Βασίλης Γκίλιας ανήκε στην ομάδα του Καπετάν – Νικόλαου Τσολάκη, τότε θα πρέπει να πήρε μέρος στις μάχες του Ρακόβου, στις μάχες που έγιναν στα χωριά Γραδένιστα και Γράδο εναντίον του κομιτατζή Ναούμ, στη μάχη στο χωριό Βατιχώρι (Μπρένιστα) όπου διέλυσαν τη συμμορία του Μήτρου Βλάχου. (Αθανασίου Γ. Κακαφίκα «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣΓΡΕΒΕΝΩΝ»)
Σε μία μάλιστα απ’ αυτές τις μάχες καθώς έσκυψε να δει έναν νεκρό συμπολεμιστή του, του έπεσε η ταυτότητα. Το αποτέλεσμα ήταν βλέποντας πάνω στο νεκρό την ταυτότητά του, να δηλώσουν εκείνον για νεκρό. Το νέο διαδόθηκε γρήγορα και έφτασε στο χωριό και στους δικούς του. Έτσι του έκαναν κηδεία και αργότερα και μνημόσυνο.
( Μακεδονομάχοι. Ο Βασίλειος Γκίλιας είναι όρθιος δεύτερος από δεξιά, ενώ σύμφωνα με μαρτυρία του Κων/νου Δήλμα, όρθιος τέταρτος από αριστερά είναι ο Δήλμας Γώργιος ή «Λάιος»)
Μετά από λίγες μέρες ο Βασίλης Γκίλιας με την ομάδα του ήρθε στο χωριό για να πάρει τρόφιμα. Αφού ενημέρωσε τους δικούς του ότι είναι ζωντανός, πήγε στον Πρόεδρο του χωριού Γούλα Κιούρκα για να πάρει τρόφιμα και τον ρώτησε «αν έχουν κάποιον στο βουνό να πολεμάει τους Κομιτατζήδες», (ο Πρόεδρος δεν τον γνώρισε μετά από τόσα χρόνια που έλειπε, εξάλλου ήξερε πως είχε σκοτωθεί). «Έχουμε και εμείς ένα χαμένο κορμί»,απάντησε ο Πρόεδρος. «Αν τον δεις τον γνωρίζεις;» ξαναρώτησε ο Γκίλιας. «Πώς δεν τον γνωρίζω»,είπε ο Πρόεδρος. Και τότε ο Βασίλειος Γκίλιας του είπε ότι είναι εκείνος. Όταν κατάλαβε ο Πρόεδρος ότι είχε μπροστά του το Βασίλειο Γκίλια, από το φόβο του, λέγεται ότι έπαθε συγκοπή και πέθανε.
Μετά την απελευθέρωση η Πολιτεία αναγνώρισε την προσφορά του και τον βράβευσε στις 13-07-1933 απονέμοντας του το Μετάλλιο του Μακεδονικού Αγώνα. Επίσης ανεγράφη και στην Επετηρίδα των Μακεδονομάχων με α/α 154.
Όμως παρ’ ότι αναγνωρίστηκε σαν Μακεδονομάχος, εντούτοις για άγνωστους λόγους δεν αναφέρεται πουθενά σ’ όλα τα βιβλία που έχουν γραφεί για τον Μακεδονικό Αγώνα στην περιφέρεια του Νομού Γρεβενών και που έχω διαβάσει. Είναι πιστεύω αυτή μια αδικία που πρέπει να διορθωθεί.
Στην εφημερίδα «ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» την Παρασκευή 18 Ιουλίου 2004, σε άρθρο του ο κ. Χρήστος Δ. Βήττος με τίτλο: «ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ: ΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΥΠΟ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ», γράφει:
Από τα βουνά που βρίσκονταν, απαντώντας σε ανακοινωθέν του Πρακτορείου «Ραδιό» της Θεσσαλονίκης, το οποίο δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες της εποχής, αναφέρουν λακωνικά και με σαφήνεια, όσα υπέστησαν, ως εξής:
«Με μεγάλην μας έκπληξιν ανεγνώσαμεν εις τας εφημερίδας, το ανακοινωθέν του «Ραδιό» το διαψεύδον ότι οι Γάλλοι προβαίνουσιν εις βιαιοπραγίας εν τη ουδετέρα ζώνη των Ελλήνων.
Καταγόμεθα εκ χωρίων υπαχθέντων εν τη ζώνη ταύτην και καταφύγωμεν εις τα Μακεδονικά βουνά φρικτώντες προ των παντός είδους αποτροπαίων εγκλημάτων των διαπραχθέντων κατά μικρών παιδιών, γερόντων και ιδία γυναικών.
Του ενός εξ ημών τη θυγατέρα ήρπασεν ο Γάλλος διοικητής Γρεβενών κ. Χούγη και την κατέστησεν παλλακίδα του, ως άλλος Αλή Πασάς. Του Βασιλείου Γκίλια συνελήφθη η σύζυγος και κρατείται ακόμη στας φυλακάς, η οικία του δε διηρπάγη και ηρημώθη. Του Ευαγγέλου Ντόνα εκ Βαντσικού η γυνή εδάρη τόσον υπό των ευγενών «προστατών», ώστε εξέπνευσε. Του Στυλιανού Γκούμα, του Αναστασίου Παναγιώτου, του Αλέξανδρου Νταϊνά, του Μήτρου Λιάκουρη αι οικογένειαι εβασανίσθησαν, δι’ όσων φοβερών βασάνων δύναται ανθρώπινος νους να φαντασθή.
Ητιμάσθησαν, εδάρησαν, εφυλακίσθησαν, τινές δε κατορθώσασαι να διαφύγουσι πλανώνται απέλπιδες εις τα όρη.
Αυτά όλα ημπορεί να μας τα διαψεύση το νεκραναστηθέν Ραδιό;
Εις ημάς τους κακοποιηθέντας και συγγενείς των βιασθεισών γυναικών, απωλέσαντας παν ό,τι είχομεν, δεν απομένει άλλο ή η εκδίκησις. Δι’ αυτήν εις ουδένα έχομεν να δώσωμεν λόγον, εθεωρήσαμεν όμως καθήκον μας να προβώμεν εις την δήλωσιν ταύτην όπως αποστομόσωμεν τας διαψεύσεις των προδοτών της πατρίδος.
Από τα βουνά της Μακεδονίας
Ευάγγελος Ντονόπουλος εκ Βαντσικού
Στυλιανός Λαγκούσης εκ Στηζιαχίου
Βασίλειος Γκίλιας εκ Πικριβενίτσας
Μάρκος Μαρκόπουλος εκ Κοντσικιώτι
Αναστάσιος Παναγιώτου εκ Πικριβενίτσης»
Τέλος κάποιος Πικριβιντσιώτης που λεγόταν Τρίλιας (ή μήπως Τούλιας;) με τους άντρες του (μπράτμοι), σκότωσαν όλους τους άντρες της Τούρκικης φρουράς λίγο έξω από το χωριό και στη συνέχεια βγήκαν στο βουνό κλέφτες. Πιο συγκεκριμένα ο Τρίλιας παντρευόταν και καθώς επέστρεφε από το Ελεύθερο απ’ όπου καταγόταν η νύφη, λίγο έξω από το χωριό τους σταμάτησαν οι Τούρκοι και τους ζήτησαν να τους προσκυνήσουν. Ο Τρίλιας όμως με τα «μπρατίμια» του, επιτέθηκαν στους Τούρκους, τους έσφαξαν και τους έθαψαν στο σημείο που έγινε η μάχη και η περιοχή από τότε μέχρι και σήμερα ονομάζεται «Τουρκομνήματα».
Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1912 η ζωή των κατοίκων του χωριού άρχισε να καλυτερεύει. Όλοι οι κάτοικοι αφοσιώθηκαν στις δουλειές τους. Όπως φαίνεται από τον Εκλογικό Κατάλογο του 1914, οι περισσότεροι Πικριβεντσιώτες ήταν στο επάγγελμά τους γεωργοί, κτίστες (περίφημοι πετράδες), εργάτες οικοδομών και βοσκοί. Μερικοί κάτοικοι του χωριού εκείνο το χρονικό διάστημα έφυγαν και πήγαν για να εργαστούνε στην Κωνσταντινούπολη.
Στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο σκοτώθηκαν οι:
Καραλιόλιος Αριστείδης
Πατρώνυμο: Αθ.
Νομός γέννησης: Κοζάνης
Ο.Τ.Α. γέννησης: Αμυγδαλιών (τ. Πικριβενίτσης)
Οικισμός γέννησης: Αμυγδαλιές (τ. Πικριβενίτσα, η)
Περίοδος: Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1914 - 1919
Ημερομηνία θανάτου: 21/7/1918
Τόπος θανάτου: Χειρουργείο
Πηγή: https://dis.army.gr/el/content/search-casualties/view/all?page=390
ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Το 1918 με το Β.Δ. 19-12-1918, αλλάζει η ονομασία του χωριού και από Πικριβενίτσα γίνεται Αμυγδαλέαι (Αμυγδαλιές), παρά την απόφαση όλων των κατοίκων και του Κοινοτικού Συμβουλίου να ονομαστεί "Ελευθερούπολις". Δείτε εδώ τα επίσημα έγγραφα που αποδεικνύουν ότι η απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου και όλων των κατοίκων για την αλλαγή του ονόματος σε αντικατάσταση του "Πικριβενίτσα" ήταν το όνομα "Ελευθερούπολις" Δείτε τα εδώ ...1, ...2, ...3
(Αντίγραφο των Φ.Ε.Κ. της μετονομασίας του χωριού)
 | ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ |
Κ. Πρεβενίτσης (Κοζάνης)
Σύσταση της κοινότητας με έδρα τον οικισμό Πρεβενίτσα
Ο οικισμός Βίτσι προσαρτάται στην κοινότητα Πρεβενίτσης
Το όνομα του οικισμού Πρεβενίτσα της κοινότητας διορθώνεται σε Πικριβενίτσα
Το όνομα της κοινότητας διορθώνεται σε κοινότητα Πικριβενίτσης
Κ. Πικριβενίτσης (Κοζάνης)
Η κοινότητα προήλθε από τη διόρθωση του ονόματος της κοινότητας Πρεβενίτσης
Ο οικισμός Βίτσι της κοινότητας μετονομάζεται σε Λόχμη
Ο οικισμός Πικριβενίτσα της κοινότητας μετονομάζεται σε Αμυγδαλιές
Η κοινότητα μετονομάζεται σε κοινότητα Αμυγδαλιών
Κ. Αμυγδαλιών (Κοζάνης)
Η κοινότητα προήλθε από τη μετονομασία της κοινότητας Πικριβενίτσης
Το όνομα του οικισμού Αμυγδαλιές της κοινότητας διορθώνεται σε Αμυγδαλέαι
Το όνομα της κοινότητας διορθώνεται σε κοινότητα Αμυγδαλεών
Κ. Αμυγδαλεών (Κοζάνης)
Η κοινότητα προήλθε από τη διόρθωση του ονόματος της κοινότητας Αμυγδαλιών
Η κοινότητα αποσπάται από το νομό Κοζάνης και υπάγεται στο νομό Γρεβενών
Κ. Αμυγδαλεών (Γρεβενών)
Η κοινότητα αποσπάσθηκε στο νομό Γρεβενών από το νομό Κοζάνης
Αναγνώριση του οικισμού Αγία Τριάς και προσάρτησή του στην κοινότητα Αμυγδαλεών
Ο οικισμός Αμυγδαλέαι αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Γρεβενών
Ο οικισμός Λόχμη αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Γρεβενών
Ο οικισμός Αγία Τριάς αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Γρεβενών
Η κοινότητα καταργείται
Όνομα που προφανώς δόθηκε από τις πολλές αμυγδαλιές που είχε τότε το χωριό. Υπήρχε όμως ένα πρόβλημα. Η γη τους που πουλήθηκε από το γερο-Δήμο στον Αλή Πασά και που αγωνίστηκαν να την ελευθερώσουν, πέρασε από χέρια του Τούρκικου Δημοσίου, στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου. Παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες των χωριανών το Κράτος ήταν ανένδοτο. Οι Αμυγδαλιώτες έπρεπε να αγοράσουν τη γη τους αυτή τη φορά από το Ελληνικό Δημόσιο.
Έτσι λοιπόν έφτιαξαν συνεταιρισμό, εξέλεξαν 4 αντιπροσώπους τους: 1)Χριστόδουλος Γ. Καραλιόλιος, 2] Γεώργιος Ξάθης (Ξάνθας), 3] Στέργιος Παπαθανασίου και 4] Κωνσταντίνος Γ. Ζουμπούλης (Ζεμπίλης;), οι οποίοι έπρεπε να μεταβούν στην Κοζάνη να υπογράψουν το συμβόλαιο αγοράς του Ιμλιακίου (=δημόσια έκταση) Πικριβενίστας. Το συμβόλαιο προέβλεπε να πληρώσουν (90.000) δρχ. για την εξαγορά του Ιμλιακίου, δίνοντας (30.000) δρχ. προκαταβολή και τα υπόλοιπα σε πέντε δόσεις των (12.000) δρχ. τα έτη 1912, 1922, 1923, 1924, και 1925. Το έτος 1934 διαμορφώθηκε ο κατάλογος των μπασταινούχων (=αυτών που είχαν τη νομή και κατοχή) .
Στη Μικρασιατικό πόλεμο συμμετείχαν 21 Αμυγδαλιώτες που πολέμησαν με θάρρος και αυτοθυσία. Απ’ αυτούς σκοτώθηκαν έξι και τραυματίστηκαν τρεις, οι παρακάτω :
Βακουφτσής Θωμάς, σκοτώθηκε κάπου στη Μικρά Ασία.
Στεργιόπουλος Αθανάσιος, σκοτώθηκε στη Μ.Α
Γελαδάρας Βασίλειος, σκοτώθηκε στη Σαμψούντα της Μ. Α.
Γελαδάρας Δημήτριος (αδερφός του Βασιλείου), σκοτώθηκε στη Σαμψούντα της Μ.Α.
Λιάμπας Θωμάς, σκοτώθηκε στη Μ.Α.
Τζιούτζιας Αχιλλέας, σκοτώθηκε στη Μ.Α.
Γελαδάρας Βάϊος.
Γιαννούλας Θωμάς.
Δεινόπαπας Βελησάριος.
Μπαχτσεβάνος Ευθύμιος
Δεινόπαπας Δημήτριος, τραυματίστηκε.
Δεινόπαπας Παναγιώτης (Λοχίας),τραυματίστηκε.
Καρέτσας Γεώργιος.
Λιάκας Ευθύμιος.
Λιάμπας Γεώργιος.
Λιάμπας Ευθύμιος (αδερφός του Γεωργίου, Λοχίας)
Παπαλιούρας Γεώργιος, τραυματίστηκε
Παπατζήκας Αριστείδης
Σκάκας Ηλίας.
Σίνης Μανθέας
Σκέντος Χρήστος.
Τάρης Αθανάσιος (σύμφωνα με πληροφορία του Τάρη Ευθύμιου)
Τσιάμας Ευθύμιος
(Στοιχεία από τον κ. Μιχάλη Γελαδάρα)
Μετά τη Μικρασιατικά καταστροφή, στα επόμενα χρόνια, οι Αμυγδαλιές αναπτύχθηκαν περισσότερο και οικονομικά και πληθυσμιακά. Σ’ αυτό το διάστημα χτίστηκαν στο χωριό πολλά μεγάλα διώροφα ή και τριώροφα πέτρινα σπίτια, από χτίστες του χωριού, που ήταν περίφημοι περιζήτητοι τεχνίτες ειδικά στο σκάλισμα της πέτρας. Πολλά από τα χρήματα για το χτίσιμο αυτών των σπιτιών τα έφερναν οι Αμυγδαλιώτες που είχαν μεταναστεύσει στην Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη όπου εργάζονταν.
(Αμυγδαλιώτες στην Κωνσταντινούπολη)
Αυτή την ανάπτυξη όμως και την ευημερία θα τη σταματήσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 οι Αμυγδαλιώτες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις δουλειές τους και να πάνε να πολεμήσουν τους κατακτητές. Πολέμησαν ηρωικά και τέσσερις απ’ αυτούς σκοτώθηκαν, οι:
1) Κων/νος Κουταλής του Χρήστου, (ορεινό χειρουργείο Ζερβάσκας 11-01-1941)
2) Νικόλαος Λιάκας του Αντρέα, (Λεσκοβίκι 4-12-1940)
3) Σταύρος Παπαζήσης του Σωτηρίου, (Αμυγδαλιές 01-08-1941) και
4) Μιχαήλ Παπαθανασίου του Στεργίου, (χάθηκε στο Δισπηλιό Καστοριάς).
(Αμυγδαλιώτες στρατιώτες το 1940)
Μετά την ήττα των Ελληνικών δυνάμεων από τους Γερμανούς, ακολούθησε η τριπλή κατοχή της πατρίδας μας από Ιταλούς, Γερμανούς και Βουλγάρους. Η περιοχή των Γρεβενών ήταν υπό την ευθύνη των Ιταλών κατακτητών. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα Ιταλοί στρατιώτες εγκαταστάθηκαν και στο χωριό μας.
Οι Αμυγδαλιώτες δεν άντεχαν να έχουν τους Ιταλούς κατακτητές πάνω από το κεφάλι τους και να τους καταπιέζουν. Συχνές ήταν οι αντιδικίες και τα επεισόδια μαζί τους. Γι’ αυτό από τότε που ιδρύθηκαν οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις πολλοί χωριανοί πήραν ενεργό μέρος σ’ αυτές.
Στην οργάνωση του ΕΑΜ Αμυγδαλεών συμμετείχαν οι:
Κουταλής Ιωάννης, υπεύθυνος του ΕΑΜ.
Μπαμπανάτσας Ζήσης, Γραμματέας της ΚΟΒ του ΚΚΕ.
Δεινόπαπας Παναγιώτης, Φρούραρχος.
Γελαδάρα Ουρανία, Επιτροπή Αλληλεγγύης.
Δεινόπαπα Κλεοπάτρα, Επιτροπή Αλληλεγγύης.
Κούτσικα Όλγα του Θεοχάρη, Επιτροπή Αλληλεγγύης.
Λιάκα Σοφία, Επιτροπή Αλληλεγγύης.
Σίνη Ευδοξία του Αχιλλέα, Επιτροπή Αλληλεγγύης.
Γελαδάρας Ευθύμιος, Επιμελητεία Τροφοδοσίας Ανταρτών.
Καρέτσα Δέσπω, Επιμελητεία Τροφοδοσίας Ανταρτών.
Καρέτσας Γεώργιος, Επιμελητεία Τροφοδοσίας Ανταρτών.
Μπαμπανάτσας Ανδρέας, Επιμελητεία Τροφοδοσίας Ανταρτών.
Σίνης Ιωάννης, Επιμελητεία Τροφοδοσίας Ανταρτών.
Γελαδάρας Κων/νος, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Παπαζήσης Ιωάννης, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Παπαζήσης Χρήστος, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Παπαλιούρας Γεώργιος, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Παπαζήκα Όλγα, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Πατσιαρίκας Γρηγόριος, Μέλος Λαϊκού Δικαστηρίου.
Δεινόπαπας Γεώργιος, Γραμματέας ΕΠΟΝ.
(Στοιχεία Μιχάλη Γελαδάρα και ΠΕΑΕΑ Ν. Γρεβενών).
(Δεν υπάρχουν στοιχεία για ύπαρξη άλλης αντιστασιακής οργάνωσης).
Στον ΕΛΑΣ συμμετείχαν οι:
Γελαδάρας Μιχαήλ.
Γκέκας Νικόλαος.
Δεινόπαπας Γεώργιος.
Δεινόπαπας Κων/νος.
Δήμου Χριστόφορος.
Ζεμπίλης Βασίλειος του Ανδρέα.
Ζεμπίλης Βασίλειος του Θεοχάρη.
Ζεμπίλης Στέργιος του Θεοχάρη.
Καραλιόλιος Γρηγόριος.
Καρέτσος Αγαθάγγελος.
Καρέτσος Αθανάσιος.
Καρέτσος Δημήτριος.
Καρέτσος Ιωάννης.
Κιούρκας Αθανάσιος.
Κουταλής Κων/νος.
Λιάκας Βασίλειος.
Λιάκας Ευάγγελος.
Λιάμπας Θωμάς.
Ντάλλας Νικόλαος.
Ντινόπαπας Νικόλαος.
Ντινόπαπας Στέργιος.
Παλούκας Δημήτριος.
Παπαευθυμίου Φώτιος.
Παπαζήσης Βασίλειος.
Παπαζήσης Χρήστος.
Παπατζήκας Ανδρέας.
Ρότσικας Ανδρέας.
Ρότσικας Κων/νος.
Σίνης Αχιλλέας.
Σίνης Κων/νος.
Τσιάμας Σαράντης.
(Στοιχεία κ. Μιχαήλ Γελαδάρα και ΠΕΑΕΑ Ν Γρεβενών).
Ήταν τόσο μεγάλη η αντιστασιακή δράση στην ευρύτερη περιοχή του Ν. Γρεβενών, που δεν άργησε να ‘ρθει η ώρα της λευτεριάς. Έτσι στις 25 Mαρτίου 1943 οι αντάρτικες δυνάμεις παρέλασαν στα ελεύθερα Γρεβενά. Για να γίνει όμως αυτό χρειάστηκε ο αγώνας των δυνάμεων της αντίστασης, που γινόταν κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Και φυσικά αγώνας χωρίς θυσίες δεν υπάρχει. Έτσι και σ’ αυτόν τον αντιφασιστικό αγώνα οι Αμυγδαλιώτες πότισαν με το αίμα τους τη γη που ήθελαν να ελευθερώσουν.
Σ’ αυτόν τον αγώνα έδωσαν τη ζωή τους 5 Αμυγδαλιώτες μαχητές του ΕΛΛΑΣ οι:
1) Βασίλειος Ζεμπίλης του Θεοχάρη. Σκοτώθηκε στις 5-5-1943 στην Ανθούσα Βοΐου (στη θέση Προφήτης Ηλίας) σε μάχη κατά των Γερμανών. Ήταν Λοχίας του ΕΛΑΣ.
2) Κων/νος Κουταλής του Ιωάννη. Σκοτώθηκε στο Σούρμαβο Πτολεμαΐδας από Γερμανοτσολιάδες (΄Ελληνες συνεργάτες των Γερμανών). Ήταν Λοχίας του ΕΛΑΣ.
3) Θωμάς Λιάμπας του Στεργίου, σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1944 στο Τσοτύλι σε μάχη κατά των Γερμανών.
4) Θωμάς Λιάμπας του Σωτηρίου. Σκοτώθηκε σε ενέδρα των Γερμανών στον ποταμό Αλιάκμονα (στο Βόιο).
5) Νικόλαος Ντάλας του Θωμά. Σκοτώθηκε το 1944 στην Αραβησσό του νομού Πέλλας
Την απελευθέρωση των Γρεβενών και γενικά τη δράση των αντιστασιακών δυνάμεων, θα θελήσουν να εκδικηθούν λίγο αργότερα οι Γερμανοί κατακτητές μαζί με τους Έλληνες συνεργάτες τους (Παοτζήδες) του Μιχάλαγα. Έτσι τον Ιούλιο του 1944 καταφθάνουν με ισχυρές δυνάμεις στο Νομό Γρεβενών και παραδίνουν στις φλόγες και την καταστροφή ότι βρίσκουν μπροστά τους. (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «Steinadler = Σταυραετός») ∆ιοικητής των στρατευµάτων του 8ου Συντάγµατος SS, που αποτελούσαν την Οµάδα «Ανατολή», ήταν ο Αντισυνταγµατάρχης Χέλµουτ Ντέρνερ. Η προέλαση της οµάδας αυτής προς τα Γρεβενά, όπως άλλωστε συνέβη και µε τα στρατεύµατα των άλλων τριών οµάδων, συνοδεύτηκε από πυρπολήσεις χωριών και εκτελέσεις αµάχων.
Την Πέμπτη 7 Ιουλίου 1944 ξημερώνει μια «μαύρη» μέρα για το χωριό μας. Οι Γερμανοί καταφθάνουν στο σχεδόν έρημο από κατοίκους χωριό και αμέσως αρχίζουν να καίνε σπίτια και αποθήκες. Κάψανε τα περισσότερα σπίτια και αποθήκες του χωριού και μαζί το Σχολείο και το Κοινοτικό Κατάστημα. Σύμφωνα με κάποιες προφορικές μαρτυρίες, μόνο δέκα περίπου σπίτια του χωριού δεν κάηκαν και να σημειώσουμε επίσης ότι τα σπίτια που κάηκαν, αλλά και αυτά που δεν κάηκαν, είχαν πολύ καλύτερη δόμηση και αρχιτεκτονική, από αυτά που χτίστηκαν μετά και που θυμόμαστε οι μεγαλύτεροι και που γκρεμίστηκαν μετά το σεισμό του 1995. Μαζί κάψανε ζωντανούς μέσα στα σπίτια τους και τρεις χωριανούς, τους:
1) Αικατερίνη σύζυγος Ζήση Ευθυμίου Ζεμπίλη 6/7/44 και ώρα 12.00,
2) Ευδοκία σύζυγος Ανδρέα Λιάκα 7/7/44 και ώρα 11.00
3) Πέτρος Νικολάου Λιάκας 7/7/44 και ώρα 11.00 (ήταν παράλυτος)
Λίγο έξω από το χωριό σκότωσαν και τους:
1) Μαρία σύζυγος Ηλία Λιάκα (Παλιοκκλήσι 7/7/44),
2) Βασιλική χήρα Παναγιώτη Δροβατζήκα (Τσιπουκαρά 7/7/44 και ώρα 11.00),
3) Δημήτριος Μπαχτσεβάνος 11/7/44 και ώρα 12.00,
4) Κυριάκος Οικονόμου 18/7/44,
5) Στεριανή χήρα Αθανασίου Σαμαρά 7/7/44 και ώρα 11.00.
(Στοιχεία από Μιχαήλ Γελαδάρα, ΠΕΑΕΑ Γρεβενών, Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Κοζάνης και Ληξιαρχείο Δήμου Γρεβενών)
Εδώ μπορείτε να δείτε τις 7 από τις 8 ληξιαρχικές πράξεις θανάτου.
Όμως η ώρα της λευτεριάς ήταν κοντά. Λίγους μήνες αργότερα η Ελλάδα θα ελευθερωνόταν από τους κατακτητές. Δεν θα προλάβει όμως να χαρεί, γιατί αμέσως ξεσπάει ο φοβερός Εμφύλιος Πόλεμος. Πολλοί Αμυγδαλιώτες πήραν μέρος σ’ αυτόν τον πόλεμο και από τις δύο μεριές.
( Χωριανοί μας που συμμετείχαν στις Μ.Α.Υ.)
Με την Ελληνική Χωροφυλακή και τους ΜΑΥ (Μονάδες Αμύνης Υπαίθρου), πολέμησαν οι:
Γκάρας Κων/νος, ΜΑΥ.
Δεινόπαπας Φώτιος, ΜΑΥ.
Δήλμας Γρηγόριος, ΜΑΥ.
Δροβατζήκας Νικόλαος, Χωροφύλακας
Ζεμπίλης Ιωάννης, ΜΑΥ.
Καραγιάννης Νικόλαος, ΜΑΥ.
Καραλιόλιος Ιωάννης, Χωροφύλακας
Καραλιόλιος Νικόλαος, Χωροφύλακας
Καρέτσας Ευθύμιος, ΜΑΥ.
Κριθαριώτης Θωμάς, ΜΑΥ.
Μητσιόπουλος Δημήτριος, ΜΑΥ.
Ντάλλας Κων/νος, ΜΑΥ.
Ντινόπαπας Στέργιος, ΜΑΥ.
Ξάνθας Παναγιώτης, ΜΑΥ.
Παπαζήσης Ιωάννης, ΜΑΥ.
Παπαλιούρας Νικόλαος, ΜΑΥ.
Σίνης Κων/νος, ΜΑΥ.
Σκάκας Σωκράτης, Χωροφύλακας
Τούλιας Χρήστος, ΜΑΥ.
Τσούπας Γεώργιος, ΜΑΥ
Επίσης και οι παρακάτω, που σκοτώθηκαν στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου:
Ασπροκαμπίτης Γρηγόριος του Νικολάου. Ήταν χωροφύλακας και σκοτώθηκε στη Ροδιά.
Γάτος Αθανάσιος. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στη θέση Ροδιώτικο.
Δροβατζήκας Δημήτριος του Νικολάου. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στο Σειρήνι.
Ζεμπίλης Ευθύμιος του Ζήση. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στη θέση Παναγιά.
Κιούρκας Στέργιος του Ευαγγέλου. Ήταν στρατιώτης και σκοτώθηκε στην Κοζάνη.
Κιούρκας Βασίλειος του Ευαγγέλου. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στην Αγία Τριάδα, 11-12-1948.
Λιάκας Θωμάς του Φωτίου. Ήταν στρατιώτης και σκοτώθηκε στο Κιλκίς.
Λιάκας Σαράντης του Ζήση. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στον Άγιο Γεώργιο από νάρκη.
Μπουρέλλας Αθανάσιος του Χρήστου. Ήταν στρατιώτης και σκοτώθηκε στα Τρίκαλα.
Παπαζήσης Δημήτριος του Νικολάου. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε μαζί με τον Ζεμπίλη Ευθύμιο.
Τάρης Μανθέας του Ευθυμίου. Ήταν στρατιώτης και σκοτώθηκε στη Δεσκάτη.
Τούλιας Ηλίας του Βασιλείου. Ήταν ΜΑΥ και σκοτώθηκε στη θέση Εφτά Λάκκοι από βομβαρδισμό Εγγλέζικων αεροπλάνων.
Στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) συμμετείχαν οι:
Δεινόπαπα Βικτώρια (σύζυγος του Βασιλείου Δεινόπαπα).
Δεινόπαπα Βασιλική του Γρηγορίου.
Δεινόπαπα Ελισσάβετ του Γρηγορίου.
Δεινόπαπα Ζήσω του Δημητρίου.
Δεινόπαπας Βασίλειος του Γρηγορίου.
Δεινόπαπας Γεώργιος του Δημητρίου.
Δεινόπαπας Στέργιος, Λοχαγός ΔΣΕ.
Ζεμπίλης Ιωάννης του Θεοχάρη.
Ζεμπίλης Στέργιος του Θεοχάρη.
Καραγιάννη Ελευθερία.
Καραλιόλιος Μιχαήλ.
Καρέτσα Βασιλική του Αθανασίου.
Καρέτσα Ελπινίκη του Δημητρίου.
Καρέτσας Βασίλειος του Δημητρίου.
Καρέτσας Ιωάννης του Δημητρίου.
Καρέτσας Λάμπρος του Αθανασίου.
Κιούρκα Θεοπίστη.
Λιάμπα Δήμητρα.
Λιάμπας Ανδρέας.
Μπαμπανάτσας Αθανάσιος.
Μπαμπανάτσας Ευθύμιος.
Καραλιόλιου -Τζιώρτζογλου Κατίνα.
Επίσης και οι είκοσι ένας (22) νεκροί του ΔΣΕ οι:
Γελαδάρας Φώτιος του Βάιου. Σκοτώθηκε στα Ισιώματα Πηγαδίτσας.
Γκάρας Γεώργιος του Ανδρέα.
Δεινόπαπας Γρηγόριος του Βασιλείου.
Δεινόπαπας Δημήτριος του Βασιλείου. Σκοτώθηκε στα Αηδόνια.
Δεινόπαπας Περικλής (του Δημητρίου).
Δεινόπαπας Σπύρος του Δημητρίου.
Ζεμπίλης Αθανάσιος του Θεοχάρη. Σκοτώθηκε στη Δεσκάτη.
Ζεμπίλης Αντώνιος του Θεοχάρη. Σκοτώθηκε στο Δίστρατο Ιωαννίνων.
Ζεμπίλης Βάιος του Ανδρέα.
Ζεμπίλης Θωμάς του Θεοχάρη. Πέθανε από τις κακουχίες στο Πευκόφυτο Γράμμου.
Ζεμπίλης Στέργιος του Ανδρέα.
Καραγιάννης Κων/νος του Ευαγγέλου. Σκοτώθηκε το έτος 1947.
Καραλιόλιου Θεοδώρα σύζυγος Πέτρου. Ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου το 1947 από τους παρακρατικούς Βαζουραίους.
Καρέτσας Αθανάσιος του Λάμπρου. Το Μάη 1947 εκτελέστηκε μετά από απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Κοζάνης.
Καρέτσας Δημήτριος του Ευθυμίου. Πέθανε από τις κακουχίες στο Γράμμο.
Λιάμπας Μιλτιάδης του Γεωργίου. Σκοτώθηκε στην τοποθεσία Μουργκάνη Ιωαννίνων.
Μπαμπανάτσας Αθανάσιος του Ιωάννη. Σκοτώθηκε στο Μπούρινο Κοζάνης.
Ντινόπαπας Δημήτριος του Νικολάου.
Ντινόπαπας Νικόλαος του Ευθυμίου. Σκοτώθηκε το1947 στο Γράμμο.
Σίνης Βάιος του Ανδρέα.
Τσιάμας Στέργιος του Κοσμά.
(Όλα τα στοιχεία είναι του Μ. Γελαδάρα και της ΠΕΑΕΑ Ν. Γρεβενών).
Στα χρόνια του εμφύλιου το χωριό έπαθε μεγάλες καταστροφές. Για ένα μεγάλο διάστημα οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν και άλλοι έφυγαν στο βουνό με τις δυνάμεις του Δ.Σ.Ε και οι υπόλοιποι πήγαν στα Γρεβενά. Το διάστημα αυτό το πυροβολικό του στρατού τις περισσότερες φορές και μερικές φορές η αεροπορία, βομβάρδισαν το χωριό γκρεμίζοντας πολλά σπίτια. Ιδιαίτερα βομβαρδίστηκαν οι θέσεις του Δ.Σ.Ε. στο Κουτσόραχο και την γύρω περιοχή.
Οι κάτοικοι του χωριού που στα χρόνια του εμφυλίου κατοικούσαν στα Γρεβενά, μόλις τελείωσε ο Εμφύλιος, επέστρεψαν στο χωριό. Το ίδιο έκανα και όσοι (λίγοι) από τους μαχητές του Δ.Σ.Ε που δεν πήραν το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Με την επιστροφή τους αμέσως έπρεπε να φτιάξουν τα σπίτια τους που είχαν κάψει οι Γερμανοί. Και αυτό έκαναν. Τα ξανάχτισαν. Ο χρόνος όμως τους πίεζε, έπρεπε ως το χειμώνα να βάλουν και τα κεραμίδια.
(Φωτογραφία από το χτίσιμο του σπιτιού του κ. Γάτου)
Έτσι λοιπόν τα σπίτια που φτιάχνουν τώρα είναι σπίτια ανάγκης, δεν έχουν καμία σχέση με τα μεγαλοπρεπή σπίτια του μεσοπολέμου που είχαν κάψει οι Γερμανοί. Τα σπίτια τους τώρα είναι μικρά. Ένα ημιυπόγειο, επειδή το έδαφος είναι επικλινές, και ένας όροφος που αποτελούνταν από δυο δωμάτια (νοντάδες) και μια σάλα. Οι διαστάσεις του σπιτιού ήταν 4,50 μέτρα Χ 11 μέτρα περίπου. Το δε ύψος του ημιυπόγειου 1,80 μέτρα περίπου και του ορόφου γύρω στα 2,20 μέτρα.
Οι τοίχοι ήταν πέτρινοι και το συνδετικό υλικό λάσπη από χώμα. Στις γωνίες ήταν τα πελεκημένα αγκωνάρια (από τα παλιά καμένα σπίτια) και οι υπόλοιποι τοίχοι από ακανόνιστες απελέκητες πέτρες. Ο τοίχος χτιζόταν διπλός, μέσα έξω πέτρες και στη μέση το γέμιζαν με μικρές πέτρες (μόλια) και λάσπη από χώμα. Στους τοίχους αντί για σινάζια βάζανε ξύλινα ζωνάρια. Η σκεπή με τις γριντιές και τα σανίδια, φτιαγμένα από τους ντόπιους ξυλουργούς. Τα «τούρκικα» κεραμίδια ήταν και αυτά φτιαγμένα από ντόπιους κεραμοποιούς όπως και τα συμπαγή τούβλα με τα οποία έχτιζαν συνήθως τα χωρίσματα.
(Το σπίτι του κ. Γελαδάρα Ζήση)
Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, η φτώχεια και η μιζέρια κυριαρχούσε παντού. Εξαιτίας της φτώχιας αλλά και των μετεμφυλιακών διώξεων, πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν για τις μεγάλες πόλεις, προς εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής ή ανωνυμίας. Επίσης πολλοί είχαν φύγει νωρίτερα, για να γλιτώσουν τη ζωή τους, στις Σοσιαλιστικές χώρες. Έτσι το χωριό αρχίζει να έχει μια φθίνουσα πληθυσμιακή πορεία. Τη δεκαετία 1960 αυτή η φθίνουσα πορεία θα γίνει μεγαλύτερη εξαιτίας της μεγάλης μετανάστευσης, κυρίως προς τη Γερμανία. Την ίδια περίοδο πολλοί νέοι και νέες του χωριού πάνε στον κάμπο για να δουλέψουν στα βαμβάκια.
Έτσι ενώ ο πληθυσμός του χωριού ήταν: το 1900 ΠΙΚΡΟΒΕΝΙΤΣΑ - PIKROVENICA 484 χριστιανοί Έλληνες, το 1913 (655) κάτοικοι, το 1920 (697) κάτοικοι, το 1928 (838) κάτοικοι (Αμυγδαλίες- Πικριβενίτσα 754 και Λόχμη- Βίτσι 84), το 1940 (1131) κάτοικοι, το 1951 (1016) κάτοικοι, το 1961 (1009) κάτοικοι, το 1971 (726) κάτοικοι, το 1981 (843), το 1991 (793), το 2001 (770) κάτοικοι και το 2011 (500) κάτοικοι (μαζί με τη Λόχμη που είχε 22 και την Αγία Τριάδα που είχε32).
Σήμερα ο πληθυσμός των μόνιμων κατοίκων του χωριού είναι περίπου (500) κάτοικοι και στο μέλλον όλα δείχνουν, πως θα συνεχιστεί αυτή η φθίνουσα πληθυσμιακή πορεία του χωριού. Ιδιαίτερα αυτή η ανησυχία ενισχύθηκε μετά και από την κατάργηση των Κοινοτήτων με το Ν.2539/1997 (Σχέδιο Καποδίστριας) και στη συνέχεια με το Ν. 3852/2010 (Καλλικράτης).
(Πολλοί Αμυγδαλιώτες τη δεκαετία του 1960 πήγαιναν στον κάμπο του Νομού Ημαθίας για να εργαστούν στα βαμπάκια.)
Μετά από την πολύ σωστή επισήμανση του Γιώργου Τσούπα (Ν. Ιωνία-Ν. Μαγνησίας) συμπληρώνουμε και τη συμμετοχή του Τσούπα Κωνσταντίνου του Γεωργίου και της Δήμητρας, το γένος Ντινόπαπα. Μόνιμος Επιλοχίας του Πεζικού τότε, στον πόλεμο της Κορέας το 1953. Ήταν ο μόνος από το χωριό μας που στάλθηκε και πολέμησε στην ΚΟΡΕΑ. Στις 4/11/2011 ημέρα Παρασκευή σε εκδήλωση που έγινε στην Πρεσβεία της Ν. Κορέας στην Αθήνα, η Δημοκρατία της Ν. Κορέας τίμησε τον Κωνσταντίνο Τσούπα με το Παράσημο του Πρεσβευτή της Ειρήνης.
Επίσης μετά από την πολύ σωστή επισήμανση του Γιώργου Τσούπα (Ν. Ιωνία-Ν. Μαγνησίας) συμπληρώνουμε και τη συμμετοχή δύο τουλάχιστον Χωριανών που πολέμησαν και τραυματίστηκαν στην Μάχη της Κύπρου 1974. Υπηρετούσαν τότε στην ΕΛΔΥΚ. Ο ένας είναι ο Συνταγματάρχης ε.α τώρα, υπολοχαγός τότε ΤΣΟΥΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ και ο άλλος είναι ο στρατιώτης ΖΕΜΠΙΛΗΣ ΦΩΤΗΣ ( ο οποίος πριν χρόνια σκοτώθηκε σε ατύχημα) .Και οι δύο Παρασημοφορήθηκαν από την πολιτεία το 2008.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Εδώ νομίζω πως ολοκληρώθηκε μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής των υπαρχόντων στοιχείων γύρω από την ιστορία του χωριού μου. Πριν κλείσω θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους εκείνους που με βοήθησαν ποικιλοτρόπως στην εργασία μου αυτή και ιδιαίτερα τους:
Βακουφτσή Βασίλειο πρώην Πρόεδρο της Κοινότητας
Γελαδάρα Μιχαήλ
Γιαννούλα Σταυρούλα
Γκίλια Δημήτριο
Δήλμα Ευθύμιο
Δόγκα Αθανάσιο
Δροβατζήκα Ευάγγελο του Χρήστου
Καραλιόλιο Γεώργιο του Αχιλλέα
Καραλιόλιο Νικόλαο πρώην Γραμματέα της Κοινότητας
Καραλιόλιο Παναγιώτη
Καραλιόλιου Μακεδονία του Γρηγόριου
Καραλιόλιου Μακεδονία του Αργύριου
Καραμήτρο Βασίλειο
Καραμήτρο Μιχαήλ
Καραμήτρου Αικατερίνη
Καραμήτρο Ιωάννη
Καραπούλιο Ευθύμιο, Ιερέα του χωριού
Κουταλή Μαρίνα
Κριθαριώτη Αθανασία
Κριθαριώτη Διονύσιο
Λιάκα Χρήστο του Στεργίου, Δάσκαλο του χωριού
Λιάμπα Στέργιο, Δάσκαλο
Νέστορα Αθηνά
Νέστορα Βασίλειο
Ξάνθα Βασίλειο
Παπαλιούρα Ιφιγένεια
Σιγάλα Στέργιο, Μητροπολίτη Γρεβενών
Στεργιόπουλου Αναστασία
Στεργιόπουλο Β. Κων/νο
Σίγουρα όλη αυτή η προσπάθεια καταγραφής της ιστορίας του χωριού ήταν κουραστική. Δεν γνωρίζω αν η εργασία αυτή είναι αξιόλογη. Ξέρω όμως σίγουρα σ’ όλο το χωριό και όχι μόνο, συζητιούνται από πολλούς, αρκετές πλευρές αυτής της ιστορίας. Αυτή η συζήτηση είναι ένα κέρδος. Μέσα όμως από αυτή τη συζήτηση μπορεί να προκύψει ένα μεγαλύτερο κέρδος. Γιατί πιστεύω πως όποιος γνωρίζει από πού ξεκίνησε, είναι σίγουρος για το που πηγαίνει.
Κυριακή 4 Ιουλίου 2010, 11π.μ.
Εκδήλωση-συζήτηση με θέμα: «Η ιστορία των Αμυγδαλιών και της Λόχμης μέσα από τις δημοσιεύσεις των εφημερίδων της Δυτικής Μακεδονίας & άλλες πηγές». Εισηγητής ο Ηλίας Γάγαλης δάσκαλος-κάτοχος Μεταπτυχιακού στην Αγωγή της Εκπαίδευσης.
Αιδεσιμότατε, κ. Πρόεδρε του τοπικού συμβουλίου Αμυγδαλιών, αγαπητέ Αργύρη Πρόεδρε του Πολιτιστικού συλλόγου Αμυγδαλιών αγαπητοί συμπατριώτες κυρίες και κύριοι
Η έλευση μου στο φιλόξενο αυτό τόπο είναι απόρροια της πρόσκλησης που μου απηύθυνε ο αγαπητός συνάδελφος και φίλος ο Αργύρης Καραλιόλιος πριν δυο μήνες. Με μεγάλη χαρά δέχθηκα να έρθω στον τόπο σας και να σας μιλήσω προσθέτοντας κι εγώ στο έργο που ξεκίνησε ο Αργύρης με την έκδοση του βιβλίου του που έγινε πέρυσι το καλοκαίρι και αφορά την Τοπική Ιστορία των Αμυγδαλιών.
Η δική μου ενασχόληση με την Τ.Ι. του Δήμου Ηρακλεωτών Γρεβενών πολλές φορές έφερνε μπροστά του ψήγματα Τ.Ι. των Αμυγδαλιών και της Λόχμης. Έτσι αποτυπώνοντάς τα ήρθε η ώρα να γίνουν κτήμα των πολλών. Ένα ψηφιδωτό για να συμπληρωθεί θέλει ψηφίδες , μερικές από τις ψηφίδες αυτές θα προστεθούν σήμερα κι άλλες θα περιμένουν να μπουν αύριο από κάποιους άλλους που θα ’ρθουν και θα συνεχίσουν να το συμπληρώνουν.
Για τους Λεοντσίνη-Ρεπούση Ιστορία είναι η μελέτη των ανθρώπων μέσα στο χρόνο, των κοινωνιών που αυτοί δημιούργησαν και της εξέλιξης τους [1]
Με τον όρο τοπική ιστορία (Τ.Ι. ) εννοούμε τη συνολική (κοινωνική, πολιτισμική, οικονομική, και πολιτική) Ιστορία ενός συγκεκριμένου τόπου σε συσχετισμό με την Ιστορία του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου στον οποίο βρίσκεται (επαρχία, γεωγραφικό διαμέρισμα), αλλά και με την εθνική και Παγκόσμια ιστορία, όσο αυτό είναι εφικτό[2] .
Ξεκινώντας την εισήγησή μου θα αναφερθώ σε απογραφές που αφορούν τις Αμυγδαλιές και τη Λόχμη και αφορούν την περίοδο της τουρκοκρατίας και αγγίζουν χρονικά και λίγα έτη μετά την απελευθέρωση της περιοχής μας από τον τουρκικό ζυγό τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1912.
1.ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ
1.1.ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ ΠΙΚΡΙΒΙΝΙΤΣΑΣ & ΒΙΤΣΙΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1692-1912
1.Κώδικας της Ζάβορδας (Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος)
Ο κώδικας αυτός είναι το παλαιότερο γραπτό μνημείο που βρέθηκε στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, την οποία ίδρυσε ο Όσιος Νικάνορας από τη Θεσσαλονίκη στο Καλίστρατον όρος ,επί του ποταμού Αλιάκμονα. Αντιγράφηκε ο κώδικας αυτός από το Γιαννιώτη μοναχό Ιωάννη Ζωγράφο το 1692 από άλλο παλαιότερο κώδικα που υπήρχε στο μοναστήρι από την ίδρυσή του. Έτσι ονόματα Α΄ Γραφής είναι ονόματα που συναντούμε στον 1ο Κώδικα του μοναστηριού πριν αντιγραφεί από τον μοναχό. Ονόματα Β΄ Γραφής είναι αυτά που γράφονται μετά την αντιγραφή και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα.
Στις σελίδες 27-74 αναφέρεται στην επαρχία του Γρεβενού . Ο Κώδικας της Ζάβορδας γράφει ότι η Πικριβινίτσα έχει 7 αφιερωτές Α΄ Γραφής (προ του 1692) και 11 αφιερωτές Β΄ Γραφής (μετά του 1692). Το Βίτζι έχει μόνο 11 αφιερωτές Β΄ Γραφής (μετά το 1692) που υποδηλώνει και αντίστοιχους χριστιανικούς οίκους που κατοικούσαν στη σημερινή Λόχμη μετά το 1692[3].
Συγκεκριμένα ο Κώδικας αναφέρει τα παρακάτω ονόματα κατοίκων πρώτης και δεύτερης γραφής που αφιέρωσαν στο μοναστήρι από τα χωριά Πεκρεβενίτζα και Βήτζη:
σ.132 Πεκρεβενίτζα χορίον
Ιωάννου. Αθανασίου. Δημητρί(ου). Σκεύως. Μαρίας. Μπεήνας. Ρίζου.
ΙΙ Ιωάννη ιερέως. Αφέντρας. Διμιτρί(ου). Αθανασί(ου). Μαρίας. Ιωάννου ιερέως. Θεοδώρας. Γεωργίου. Γεωργίου. Στεργίου Δέσπος ΙΙ
σ.53δ ΙΙ Βήτζη χορίον
Χρήστος.Παράσκου.Μέλιου.Ζίσι.Διμίτρι.Γιάνι.Κυράτζου.Περιστέρα.Πασχάλι.Νίκου.Γεωργίου ΙΙ[4]
2.Οθωμανική Απογραφή του 1831[5]
Η Πικριβινίτσα κατοικείται από 69 χριστιανικούς οίκους, ανήκει στη διοίκηση και την εκκλησία Γρεβενών, οι κάτοικοι ομιλούν την ελληνική γλώσσα και το ιδιοκτησιακό καθεστώς για τη γη και τα κτήματα που υπήρχε χαρακτηρίζεται «Εθνικόν», δηλαδή ανήκε στο Οθωμανικό κράτος.
Το Βίτζι ,που σύμφωνα με τον Αραβαντινό σημαίνει στα αλβανικά μοσχάρι, κατοικείται από 25 χριστιανικούς οίκους ,ανήκει στη διοίκηση και την εκκλησία Γρεβενών, οι κάτοικοι μιλούν την ελληνική γλώσσα και το ιδιοκτησιακό καθεστώς που υπάρχει χαρακτηρίζεται «Ιδιόκτητον», δηλαδή είναι τσιφλίκι μπέη.
3.Απογραφή του Μητροπολίτη Γρεβενών Αγαπίου του 1859[6]
Πικιβινίτσα:57 χριστιανικοί οίκοι
Βίτζι:19 χριστιανικοί οίκοι.
4. Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος Κωνσταντινουπόλεως 1873-1874.
Πικριβινίτσα:236 άρρενες κάτοικοι
Βίτσι:57 άρρενες κάτοικοι.
5.Απογραφή του 1886 του Ταγματάρχη Νικολάου Σχοινά[7]
Πικριβινίτσα:240 άρρενες κάτοικοι
Βίτζι:60 άρρενες κάτοικοι
6.Απογραφή του Βούλγαρου Кънчов 1900[8]
ΠΙΚΡΟΒΕΝΙΤΣΑ - PIKROVENICA [Γρεβενών - No 20], 484 χριστιανοί Έλληνες.
ΜΠΙΤΣ (ΒΙΤΣ', ΒΙΤΣΑ) - BIČ (VIČ', VICA) [Γρεβενών - No 21], 100 χριστιανοί Έλληνες.
7.Απογραφή Προξενείου Ελασσόνος 1905[9]
α/α 69. Πικριβανίτσα:500 Έλληνες
α/α 70. Βίτσι:80 Έλληνες
ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ ΠΙΚΡΙΒΙΝΙΤΣΑΣ (ΑΜΥΓΔΑΛΙΩΝ) & ΛΟΧΜΗΣ (ΒΙΤΣΙΟΥ) ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1912
- Απαρίθμισις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του 1913[10]
Πικρεβενίτσα Γρεβενών :655
Βίτσι Γρεβενών:62
2.Απογραφή του 1928
Αμυγδαλιές (Πικριβενίτσα) (κατ. 838,άρρενες 458)[11]
Αμυγδαλιές (Πικριβενίτσα):754 (άρρενες 418)
Λόχμη (Βίτσι):84 (άρρενες 40)
2.ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
2.1 Το περιοδικό του Ηπειρωτικού Φιλεκπαιδευτικού συλλόγου στην Κωνσταντινούπολη 1873-1874
Ο Ηπειρωτικός Φιλεκπαιδευτικός σύλλογος στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε στις 12 Ιανουαρίου 1872.Σκοπός του ήταν να βοηθήσει εκπαιδευτικά την περιοχή της Ηπείρου στην οποία τότε ανήκε και η περιοχή της Επαρχίας Γρεβενών. Θεωρούσαν χαρακτηριστικά ότι το κυριότερο μέσο με το οποίο επιτυγχάνονταν ο σκοπός τους ήταν η εξάπλωση της Δημοτικής εκπαίδευσης και αυτό γίνονταν με τη σύσταση και υποστήριξη σχολείων είτε με χρήματα είτε με βιβλία.
Το 1873-1874 συντάχθηκε από το Δ. Μαλιάδη η σπουδαιότατη έκθεση της επιτροπής που ορίστηκε και διαβάστηκε στο Σύλλογο από τον Γ. Χασιώτη στις 19 Μαΐου του 1874 και καταχωρήθηκε στην επετηρίδα του.
Για την Πικριβινίτσα η εκπαιδευτική αυτή έκθεση αναφέρει:
13.ΠΙΚΡΙΒΙΝΙΤΣΑ (ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ): έχει 236 κατοίκους, υπάρχει γραμματοδιδάσκαλος με ετήσιο μισθό 1000 γροσίων μισθοδοτούμενος από την εκκλησία[12].
Για το Βίτσι η ίδια έκθεση αναφέρει για το έτος 1873-1874:
8.ΒΙΤΣΙ(ΛΟΧΜΗ):έχει 57 κατοίκους, υπάρχει το χειμώνα κοινός δάσκαλος αμειβόμενος με μισθό 200 γρόσια από την εκκλησία, μαθητές 10.
Στους κατοίκους καταγράφονται μόνο οι άρρενες όπως συνηθίζονταν εκείνη την εποχή. Για να βρούμε κατά προσέγγιση τον συνολικό πληθυσμό της Πικριβινίτσας ο 1873 θα πρέπει να διπλασιάσουμε τον αριθμό 236 Χ 2 =472 κάτοικοι περίπου.
2.2 Η έκθεση του διδασκάλου Πικριβενίτσας Ηλία Γιασίσογλου το 1914 προς τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας
Η νέα ελληνική διοίκηση μετά την απελευθέρωση των εδαφών της Ηπείρου, Μακεδονίας και νήσων Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου και της Κρήτης προσπαθεί να βάλει μια σειρά στα εκπαιδευτικά θέματα των Νέων χωρών. Μαζεύει αναφορές δασκάλων στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας οι οποίες εμπεριέχουν πληροφορίες για την εκπαιδευτική κατάσταση των περιοχών από τις οποίες αποστέλλονται. Έτσι σε μια τέτοια έκθεση από την περιοχή της τότε επαρχίας Γρεβενών πληροφορούμαστε ότι η Πικριβινίτσα συμπεριλαμβάνεται το 1914 στους ελληνικούς οικισμούς που διαθέτουν ελληνικό σχολείο και διδασκάλους. Στην αναφορά αυτή σύμφωνα με το διδάσκαλο κατοικούν στον οικισμό 654 κάτοικοι ομιλούντες την ελληνική, οι οποίοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Στον οικισμό υπάρχουν 30 περίπου αναλφάβητοι οι περισσότεροι ανάμεσα στους ενήλικες.
Λειτουργεί Δημοτικό σχολείο με τέσσερις τάξεις και μια προκαταρκτική. Ο χρόνος λειτουργίας του σχολείου είναι από 1 Σεπτεμβρίου μέχρι και τα τέλη Ιουνίου. Πολλοί μαθητές εγκαταλείπουν το σχολείο στις αρχές Μαρτίου για να ασχοληθούν με εργασίες αγροτικές και κτηνοτροφικές. Σχετικά με τους μαθητές στο σχολείο του 1914 αντλούμε τις εξής πληροφορίες:
ΤΑΞΗ | Εγγραφέντες | Φοιτώντες | Άρρενες | Θήλεις | Εθνικότητα & Γλώσσα |
Προκαταρκτική | 35 | 35 | 30 | 5 | Ελληνική |
Α | 20 | 20 | 20 | - | Ελληνική |
Β | 22 | 18 | 18 | - | Ελληνική |
Γ | 15 | 15 | 15 | - | Ελληνική |
Δ | 4 | 1 | 1 | - | Ελληνική |
Σύνολον | 96 | 89 | 84 | 5 |
|
Δάσκαλος της Πικριβενίτσας από το 1911 έως και το 1914 είναι ο Ηλίας Σ. Γιασίλογλου 25 ετών άγαμος από τα Απέρματα του Ικονίου Μικράς Ασίας. Ήταν απόφοιτος της Ε΄ Τάξης της αστικής σχολής της πατρίδας του. Αμείβονταν από το δίσκο της εκκλησίας με 24 λίρες την κάθε χρονιά και έπαιρνε και κάποια τρόφιμα. Είχε 6 έτη στην υπηρεσία από τα οποία τα τρία στην πατρίδα του και τα άλλα τρία στην Πικριβενίτσα. Ήταν ανιψιός του Μητροπολίτη Αιμιλιανού Λαζαρίδη που δολοφονήθηκε τον Οκτώβριο του 1911,δολοφονία που είχε συγκλονίσει τότε όχι μόνο την επαρχία των Γρεβενών αλλά όλο τον ελληνισμό απ’ άκρη σ’ άκρη.
Το διδακτήριο του σχολείου ήταν κοινοτικό κτίστηκε το 1870 (πριν 34 έτη αναφέρει ο δάσκαλος).Είχε δυο πατώματα. Κάτω λειτουργούσε παντοπωλείο και πάνω το σχολείο. Η κατάσταση του διδακτηρίου χαρακτηρίζεται άθλια. Ο δημοδιδάσκαλος υπολογίζει ότι χρειάζεται για επισκευές περίπου 15 -20 λίρες περίπου.
Τα έπιπλα που διαθέτει το σχολείο: τέσσερα παλιά θρανία, δυο πίνακες, μια παλαιά τράπεζα, ένα ευτελές ξύλινο κάθισμα και μια θερμάστρα. Για εποπτικά υλικά διαθέτει 4 γεωγραφικούς χάρτες. Το σχολείο συντηρείται μόνο από το δίσκο της εκκλησίας όπως προαναφέραμε.
Ο συνοικισμός Βίτσι, που υπάγεται στην Πικριβινίτσα, έχει 20 κατοίκους σύμφωνα με τη Νομαρχία Κοζάνης και 47 σύμφωνα με το διδάσκαλο Πικριβινίτσας, δεν διαθέτει σχολείο (1914) και απέχει με τα πόδια ¼ από την Πικριβινίτσα και 35΄ λεπτά από το Τσούρχλι (Άγιο Γεώργιο Γρεβενών)[13].
3. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ & ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΕΡΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ (ΠΙΚΡΙΒΕΝΙΤΣΑ) & ΤΗ ΛΟΧΜΗ (ΒΙΤΣΙ) ΤΟ 1913 & 1937 .
Ο αρχαιολόγος Νικόλαος Παπαδάκης με την απελευθέρωση των εδαφών στη Δυτική Μακεδονία περισυλλέγει αρχαιότητες και συντάσσει αναφορά που δημοσιεύεται στο περιοδικό Αθηνα στην Αθήνα επιστρέφοντας το 1913. Είναι ο μετέπειτα 1ος έφορος αρχαιοτήτων στη Δυτική Μακεδονία μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.
Για το πέρασμά του από την Πικριβινίτσα γράφει:
«44) Εκ της πλησίον (3/4) ΝΔ κειμένης επί υψηλής ωσαύτως και ωραίας ως το Τσούρχλι θέσεως Πικριβινίτσης, και δη εκ της αυτόθι Αγ. Μαρίνης έχομεν μικρότατον κορμόν Αφροδίτης ( από ομφαλού μέχρι γόνατος 0,14 μ.) μαρμ. γυμνής πλήν κρασπέδου ιματίου όπισθεν κρεμασμένου, καλλίστης ρωμ. Τέχνης και
45) Κακότεχνον αγαλματίδιον ανδρός ακέφαλον και άπουν (0,27 )[14].»
Ο Βλατσιώτης αρχαιολόγος καθηγητής Αντώνιος Κεραμόπουλος επισκέπτεται την περιοχή το 1937 και αναφέρει στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας :
«Παρά το εγγύς χωρίον Λόχμη (πρώην Βίτσι) μεταξύ δυο χειμάρρων εν θέσει Παλαιοκκλήσι μαρτυρείται φρούριον άνευ ασβέστου, άλλα δεν ηδυνήθην να μεταβώ προς επίσκεψιν αυτού. Η εκκλησία του νεκροταφείου του χωρίου τούτου λέγεται παλαιά και ίσως ανάλογος της του γειτονικού χωρίου Αμυγδαλιές (πρώην Πικριβινίτσα), ήτις εκηρύχθη εθνικόν κτήμα. (Πρβλ. Αθηνά 1913, 446)[15].
4.ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ
Η Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια Πυρσός 1928-1932 γράφει για την Πικριβινίτσα και τη Λόχμη:
Πικριβινίτσα (Γεωγρ.) Χωρίον της επαρχίας Γρεβενών του Νομού Κοζάνης, έδρα ομωνύμου κοινότητος. Κατ. (1928) 754 και μετά του εις την κοινότητα υπαγομένου συνοικισμού Λόχμη 838. Έχει ταχυδρομικόν γραφείον, δημοτικόν σχολείον και γεωργικόν Πιστωτικόν Συνεταιρισμόν. Ήδη μετονομασθήσαν εις Αμυγδαλιές το τε χωρίον και η κοινότης[16].
Λόχμη (Γεωγρ.) Χωρίον της κοινότητος Αμυγδαλιών (Πικριβινίτσης) της επαρχίας Γρεβενών του Νομού Κοζάνης, έχον δημοτικόν σχολείον και κατοίκους (1928) 84. Παλαιότερον ωνομάζετο Βίτσι[17].
5.ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΟΥ Γ. ΣΑΚΚΕΛΑΡΗ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1942[18]
20) ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ
Η ίδρυσις του χωρίου τούτου χρονολογείται από τα μέσα του 16ου αιώνος. Μέχρι του 1938 εσώζετο ο καθεδρικός ναός του χωριού, όστις έφερε χρονολογίαν ανεγέρσεως 1735.
Ο ναός ούτος εκοσμείτο δι’ ωραίων τοιχογραφιών αίτινες αποσπασθείσαι του τοίχου μετά την πυρκαϊάν φυλάσσονται ήδη εις αποθήκην της κοινότητος.
Ελληνικόν σχολείον ανηγέρθη και ελειτούργησεν ολίγον αργότερον του 1735.Οι κάτοικοι του χωριού ομιλούν την ελληνικήν γλώσσαν Ουδέποτε κατώκησαν Βούλγαροι ενταύθα.
Στα στοιχεία που μας παραθέτει ο Γ. Σακελλάρης δεν μπορούμε να δεχθούμε τη λειτουργία σχολείου λίγο αργότερα από το 1735, δηλαδή το χτίσιμο και τη λειτουργία της εκκλησίας. Η παλαιότερη αναφορά για τη λειτουργία του σχολείου είναι αυτή του 1873 που προαναφέραμε.
Στην ευρύτερη περιοχή σχολείο λειτουργεί αρχικά στο Κουσκό (Ταξιάρχη ) που χρηματοδοτείται από το Μοναστήρι Ταξιαρχών το 1833 και στο Τσούρχλι 1854 (υπάρχει γραπτή αναφορά σε εκκλησιαστικό βιβλίου της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων). Σχολείο επίσης λειτουργούσε στο Βαρόσι (συνοικία των Γρεβενών) όπου εκεί υπήρχε και η έδρα της Μητροπόλεως Γρεβενών.
21)ΛΟΧΜΗ
Το χωρίον τούτο είναι συνοικισμός του χωρίου Αμυγδαλεών. Η ίδρυσις αυτού χρονολογείται από τας αρχάς του 17ου αιώνος, ως μαρτυρεί άλλοτε καθεδρικός ναός Αγίου Νικολάου εις επιγραφήν του εσωτερικού υπερθύρου της κυρίας εισόδου αυτού (23 Ιουνίου 1742). Εις το χωρίον τούτο το σχολείον ανηγέρθη και ελειτούργησεν από του έτους 1830.
Εκτός του ναού Άγιος Νικόλαος υπάρχει και έτερος ναός νυν καθεδρικός των Ταξιαρχών με χρονολογίαν ανεγέρσεως 1848. Αμφότεροι ναοί κοσμούνται δια τοιχογραφιών. Πάντες ομιλούν την ελληνικήν.
Εν τω χωρίω τούτο από του έτους 1830 εγκατεστάθη μια οικογένεια βλάχων ρουμανίζουσα εκ Φούρκας εκ πέντε ατόμων. Νέος εκ αυτής φοιτά εις το ρουμανικόν γυμνάσιον Γρεβενών.
Βούλγαροι ουδέποτε κατώκησαν ενταύθα και ούτε κατοικούν.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΚΟΖΑΝΗΣ «ΗΧΩ», «ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΑΣ» & «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΒΗΜΑ» 1919-1940
Ενέργειες απαλλοτρίωσης χωραφιών –Ελευθερούπολις Ιούνιος 1919
Την Κυριακήν 30 Ιουνίου 1919 ο Υποδιοικητής κ. Διαλλινάς μετέβη στην Πικριβινίτσα, όπου συνήλθαν αι πενταμελείς επιτροπαί των υπό απαλλοτρίωσιν χωρίων Πικριβινίτσης, Γκουστόμι, Κοντσικιώτη, Λείψι, Πυλωροί, ίνα λάβωσι οδηγίας πως θα διαχειρισθούν τα χωριά τους εφέτος τα οποία ενοικίασε η Κυβέρνησις απ’ ευθείας εις τους κολλίγους.
Η Πικριβινίτσα γνωστή δια τους αγώνας της τόσα χρόνια για να ξεσκλαβωθή ήγε μεγάλην εορτήν την ημέραν αυτήν που είχε και τας εξετάσεις του Σχολείου της, θα παραμείνη για όλα τα σκλαβωμένα χωριά ιστορική. Εις ανάμνησιν του γεγονότος της ελευθερίας που ανέτειλε γι’ αυτούς ύστερα από από τόσα χρόνια χάρις εις το απελευθερωτικόν αγροτικόν πρόγραμμα του Ηγέτου της φυλής μας Ελευθερίου Βενιζέλου η Πικριβινίτσα εν ζητωκραυγαίς μετωνομάσθη «Ελευθερούπολις» αποβάλλουσα το ξενικόν όνομα το οποίον φέρει και το οποίον μόνο τας πικρίας υπενθυμίζει της διπλής δουλείας του παρελθόντος.
Η Πικριβινίτσα, η σημερινή Ελευθερούπολις έχει και μια συγκινητική ιστορία ένα αγώνα που έκαμε δια την τιμήν μιας κόρης της που εβίασαν οι Τούρκοι όπου έγινε αφορμήν να αναγκασθούν οι Οθωμανοί κάτοικοι να μετοικήσουν και από τότε έμεινε όλη χριστιανική[19].
Απαλλοτρίωσις τσιφλικιών
Καθ’ α θετικώς επληροφορήθημεν, απεφασίσθη και η απαλλοτρίωσις των Τσιφλικιών Πικριβινίτσας, Γκουστόμ, Πελορί, Ραδοσίνιστας.
Τα Τσιφλίκια ταύτα συμφώνως τη ληφθήσει υπό της Κυβερνήσεως αποφάσει παρεχωρηθούν εις τους εν αυτοίς εγκατηστημένους κολλήγους αντί τιμήματος προπολεμικού.
Η απόφασις αύτη είνε ευεργετικωτάτη, καθ’ ότι οι καλλιεργηταί θα λάβουν τα τσιφλίκια των σχεδόν δωρεάν.
Η απόφασις αύτη οφείλεται κατά το πλείστον εις ενέργειαν του Γενικού Διοικητού μας κ. Ηλιάκη[20].
Η απαλλοτρίωσις των τσιφλικίων εν Δυτική Μακεδονία
Θέλοντες να λάβωμεν ακριβή ιδέαν περί της εξαγοράς των τσιφλικίων εζητήσαμεν σχετικάς πληροφορίας παρά του κ. Δελημιχάλη Επόπτου των Γεωργικών συνοικισμών, όστις ομολογουμένως είναι εκ των υπαλλήλων εκείνων οίτινες προσφέρουν αθορύβως υψίστας υπηρεσίας εις το κράτος. Ο κ. Δελημιχάλης με την διακρίνουσαν αυτόν ευγένειαν και λεπτότητα ευηρηστήθη να μας είπη τα εξής:
Η εργασία της απαλλοτριώσεως των τσιφλικίων εν τη Δυτική Μακεδονία ήρχησε πλέον να λαμβάνη την πραγματικήν της σκοπιμότητα. Το Υπουργείον και η Γενική Διοίκησις πλειοδοτούν πάντοτε υπέρ των κολλίγων, ημείς δε υπηρεσιακώς προσπαθούμεν πάντοτε να διευκολύνωμεν καθ’ όλα τους γεωργούς, καταβάλλομε δε, πάσαν προσπάθειαν, δια την συγκρότησιν των γεωργικών συνεταιρισμών και εντός ολίγων μηνών συνεπτήξαμεν, δεκαοχτώ γεωργικούς συνεταιρισμούς εις δεκαοχτώ αυτοτελή τσιφλίκια και έχομεν εν ενεργεία, δια την σύμπτυξιν εις συνεταιρισμούς δώδεκα άλλων χωρίων. Τα πάντα είναι έτοιμα και αναμένομεν από στιγμής εις στιγμήν τα συνεργεία τα οποία ευρίσκονται εις Θεσσαλίαν δια να αρχίσωμεν και εδώ την κατανομήν. Και ελπίζομεν εντός ολίγου χρονικού διαστήματος, να προβώμεν εις την οριστικήν απαλλοτρίωσιν των δεκαπέντε τσιφλικίων προς το παρόν. Το έργον προσκρούει εις την έλλειψιν καταλλήλου προσωπικού λόγω της στρατιωτικής καταστάσεως και εις το ότι πλείστοι των ιδιοκτητών είναι απόντες, και δεν είνε δυνατόν να έλθωμεν εις άμεσον συννενόησιν ούτε έχομεν αντιπροσώπους αυτών.
Εν τούτοις θέλομεν αρχήση την απαλλοτρίωσιν εκ των καθαρώς δημοσίων αγροτικώς κτημάτων,ως η Πικριβινίτσα, Πυλωροί, Γκουστόμ, Ναδρούζ, Ραδοσινίστης και των λοιπών, θα εξακολουθήση η απαλλοτρίωσις των οποίων οι ιδιοκτήται ή αντιπρόσωποι αυτών είνε παρόντες. Αι μέχρι του 1920 ενοικιάσεις των άνω τσιφλικίων ηκυρώθησαν προς όφελος των κολλίγων συνετελέσαμεν δε ούτως ώστε αι μεταξύ των κολλίγων και ιδιοκτητών έννομοι σχέσεις ευρίσκονται εν αρμονία, διότι δυστυχώς παρετηρήσαμεν ότι πολλοί Μπέηδες και εκμισθωταί ενεργούσι κατά βούλησιν εις βάρος των κολλίγων χωρίς να λάβωσι υπ’ όψιν την ανέκαθεν διέπουσαν κολλιγικήν κατάστασιν, τα ήθη και τα έθημα.
Περιοδεύοντες ανά τους συνοικισμούς προσπαθούμεν δια διαλέξεων και άλλων νουθεσιών να υποδείξωμεν εις τους γεωργούς το όφελος της συμπτήξεως εις ομάδας προς συγκρότησιν συνεταιρισμών.
Η ιδέα των συνεταιρισμών προ ετών εν Ελλάδι ήτο άγνωστος.
Που και που εις την Παλαιάν Ελλάδα συνεπτήχθησαν πιστωτικοί συνεταιρισμοί και αυτοί άνευ βάσεων. Υστερούμεν κατά πολύ εν συγκρίσει εις τη κολοσιαίαν ανάπτυξιν την οποίαν έλαβον οι συνεταιρισμοί εις άλλα Βαλκανικά κράτη εκ των οποίων την πρώτην θέσιν έχει η Ρουμανία.
Από της εφαρμογής του νόμου 1072 βλέπομεν μεγάλη προθυμίαν εκ μέρους την γεωργικών μας, δια την σύμπτυξιν εις συνεταιρισμούς καθόσον αντελήφθησαν πλέον ότι συνασπιζόμενοι θέτουσι εις αδράνειαν τους κερδοσκόπους εκμεταλευτάς και την τοκογλυφίαν και έχουσι το πλεονέκτημα οι συνεταιρισμοί καθιστάμενοι νομικά πρόσωπα δύνανται να λάβωσι δάνεια εκ της Εθνικής Τραπέζης δια την επέκτασιν της γεωργίας και την απαλλοτρίωσιν των τσιφλικίων.
Μετ’ ευχαριστήσεως θα μάθωσιν επίσης οι ακτήμονες γεωργοί εκ Παλαιάς και Νέας Ελλάδος ότι θα εφαρμοσθή και δι’ αυτούς ο νόμος 350 περί εγκαταστάσεως εποίκων ομογενών και θα λάβωσι ανάλογον κλήρον αγρών εκ των δημοσίων εκτάσεων, θα τοις παρεχωρηθώσι όλα τα γεωργικά εφόδια ίνα καταστώσι αυταρκείς.
Ως γνωστόν τόσο εις Ανατολικήν όσον και εις την Δυτικήν Μακεδονίαν υπάρχουσι πολλαί χέρσαι καλλιεργήσιμοι εκτάσεις αν δε αποξηρανθώσι και αι ελλώδεις περιφέρειαι θα εγκατασταθώσι πλείστοι, όσοι ακτήμονες και θα παύση η εις αλλοδαπήν μετανάστευσις. Ήδη γίνεται σχετική ενέργεια εκ μέρους του κ. Γενικού Διοικητού δια την αποστράγγισιν των ελωδών περιφερειών Σαρη Γκιολ και Ρούδνικ και θα έχωμεν κατ’ ελάχιστον υπολογισμόν 90.000 στρέμματα καλλιεργησίμου και πρώτης ποιότητος γης.
Εις όλα αυτά θα ωφελήση κατά πολύ και η μέλλουσα να ιδρυθή πρακτική γεωργική Σχολή εις το εν Καϊλαρίοις Αγροκήπιον.
Εις τα ολίγα ταύτα συνεκέντρωσε ο διακεκριμένος ούτος υπάλληλος της Γενικής Διοικήσεως την διεξαγομένην μεγάλην ταύτην εργασίαν, δι’ όπερ τον ευχαριστούμεν θερμώς και εφελκύομεν επ’ αυτών την προσοχήν των αναγνωστών μας[21].
Η Εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου 1929 εις τα χωριά
Και εξ Αμυγδαλιών μας απεστάλη περιγραφή θεατρικής παραστάσεως για την Εθνικήν Εορτήν της 25ης Μαρτίου οφειλομένης εις την πρωτοβουλίαν του προσωπικού του Δημοτικού Σχολείου κ. Ιωάννη Πολίτη και δεσποινίδος Αγνής Νεράντζη. Εις την παράστασιν παρέστη ο κ. Σταθμάρχης[22].
Κίνησις
Αναχώρησις Ρότσικα δι’ Αμερικήν (Μάρτιος 1930)
Ανεχώρησεν δι’ Αμερικήν (Λόελ Μας) ο κ. Ιωάννης Ρότσικας εκ Πικριβινίτσης Γρεβενών[23].
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ
Βον ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑΙ
3ον Επιγραφαί Πικριβινίτσας και Βίντζι
Α) Πικριβενίτσης
Η Πικρεβενίτσα ή Αμυγδαλαί είναι ένα όμορφο όσον και καθαρό χωριό της επαρχίας Γρεβενών. Κείται επί ανωφερείας εις απόστασιν 2 και ½ ωρών από τα Γρεβενά προς τα Β.Δ. Από την ανωφέρειαν αυτήν λέγεται ότι έλαβε το όνομά της Πίκρ-Εβέν, δηλαδή πολύ ύψωμα, πολύς ανήφορος, λέγεται Αμυγδαλαί από το ομώνυμον δένδρον.
Στην Πικρεβενίτσα υπάρχει ναός, ο καθεδρικός ο οποίος περιέχει θαυμασίας τοιχογραφίας. Τον ναόν αυτόν ηθέλησαν οι κάτοικοι να κατεδαφίσουν, δια να ανεγείρουν μεγαλύτερον. Η έγκαιρος όμως επέμβασις του Υπουργείου Παιδείας, προκληθείσα υπό ανωτέρου δικαστικού λειτουργού των Γρεβενών, έσωσε το ωραίον τούτο μεσαιωνικόν μνημείον από του μελετωμένου βανδαλισμού.
Δια τον ναόν τούτον και μάλιστα δια τας τοιχογραφίας του θα επανέλθωμεν εις το κεφάλαιον των εκκλησιών θα είπωμεν εκεί τα δέοντα.
Ήδη θα εξετάσωμεν την εντός αυτού υπέρθυρον επιγραφήν.
Αύτη σώζεται πως άνωθεν της θύρας του Νοτίου κλίτους εσωτερικώς, και είναι επιγραφή της ιδρύσεως του ναού. Δυστυχώς όμως μήτε η χρονολογία είναι ευκρινής, μήτε και ο εν αυτή αναφερόμενος μητροπολίτης Χρύσανθος είναι δυνατόν να καθορισθή πότε ήκμασεν. Η επιγραφή έχει ως εξής:
«Ανηγέρθη (ο θείος ούτος) και Πάνσεπτος ναός του Αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλήτου….Αρχιερατεύοντος του Πανιερωτάτου και Λογιωτάτου Μητροπολίτου (Γρεβενών) Επιτίμου….Κυρίου Κυρ-Χρυσάνθου πολλά τα έτη. Δια συνδρομής…(του) και Αιδεσιμωτάτου Ιωάννου ιερέως και Λάμπρου του ποτε Παπαρίζου και επιτρόπων…Δια χειρός…..Αυγούστου 30.»
Στον περίβολο του ναού και μάλιστα το Ανατολικόν αυτού μέρος εθάπτοντο το πάλαι οι ιερείς του ναού τούτου. Μέσα στα χόρτα και στα συντρίμματα εκάναμεν πρόχειρον έρευναν. Στη γη χωσμένον βαθειά, πάνω από ένα μνήμα ευρήκαμεν ένα μαρμάρινον Σταυρόν. Ανήκεν εις το μνήμα του Ιωάννου ιερέως της άνω επιγραφής. Επάνω σ’ αυτόν είναι γραμμένα:
«ΙΩΑΝΝΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 30 1757»
Ο ναός λοιπόν είναι έργον του 1700.
Β)Επιγραφαί του Βίντζι
Το Βίντζι σήμερον λέγεται Λόχμη και αποτελεί ένα μικρόν συνοικισμόν, κείμενον παρά την Πικρεβενίτσαν. Ένα της εξωκλήσι ο ναός του Αγίου Νικολάου. Ο καθεδρικός ναός του χωρίου είναι των Ταξιαρχών, όστις ιδρύθη το 1848 επί μητροπολίτου Γρεβενών ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΥ κατά την υπέρθυρόν του επιγραφήν. Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι σύγχρονος σχεδόν του ναού της Πεκρεβενίτσης. Ιδρύθη το 1742. Η υπέρθυρος εις την θύραν του Νοτίου κλίτους επιγραφή λέγει:
«Ανηγέρθη και ανιστορήθη ούτος ο θείος και Πάνσεπτος Ναός του Αγίου Νικολάου δια συνδρομής κόπου τε και μόχθου Βιτζιώτας ένεκεν ψυχικής αυτούς σωτηρίας μνήμης των γονέων αυτούς. Κύριος γαρ είδεν ο ερευνών Καρδίας.Αυτός γαρ αξιώσει αυτούς της βασιλείας των Ουρανών. Και Αρχιερατεύοντος του Πανιερωτάτου κυρίου Παρθενίου επί έτους σωτηρίου 1742 Ιουνίου 2.
(Ακολουθεί)
ΧΡ. Μ. ΕΝΙΣΛΕΙΔΗΣ
Καθηγητής[24]
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Πικριβενίτσης (Ιούνιος 1931)
Η Πικριβενίτσα είναι ένα ωραίο χωριό της Επαρχίας Γρεβενών. Κείται στα Β.Δ. των Γρεβενών εις απόστασιν 2 και ½ ωρών και ανωφερείας, εις την οποίαν οφείλει το όνομά της.
Πικρ-Εβέν, πολύς ανήφορος. Περιβάλλεται από σειράς αμπελώνων και οπωροφόρων δένδρων, μεταξύ των οποίων προεξάρχει η αμυγδαλιά.
Εντεύθεν και το νεώτερόν της όνομα Αμυγδαλαί. Αμυγδαλιές.
Επί Αλή-Πασσά μέχρι του χωρίου τούτου έφθανε το πασαλίκι του σατράπου τούτου των Ιωαννίνων.
Εις το μέσον των δύο συνοικιών του χωρίου τούτου κείται ο ναός ο καθεδρικός, τιμώμενος επ’ ονόματι του Αγίου Δημητρίου και περί του ναού τούτου προτιθέμεθα σήμερον να γράψωμεν. Στο Ανατολικόν προαύλιον αυτού ευρίσκεται το κοιμητήριον των παλαιών κατοίκων του χωρίου. Είναι ναός βασιλικού ρυθμού με απόκλισιν προς Β.Α. με ξύλινην στέγη. Είναι αρκετά ευρύχωρος και το δάπεδόν του ευρίσκεται κατά 0,50 περίπου του μέτρου βαθύτερον της εξωτερικής επιφανείας του εδάφους. Παλαιότερον εσκεπάζετο με πλάκες.
Ο ναός αυτός είναι ζων μνημείον χριστιανικής τέχνης αναλόγως της εποχής του και αποτελεί μαζί με τον ναόν της Μονής Σπηλαίου το μοναδικόν έργον εις όλην την περιφέρειαν Γρεβενών.
Στο εξωτερικόν του παρουσιάζει ναόν κακής αρχιτεκτονικής. Ένεκα τούτου ηθέλησαν οι κάτοικοι να τον κρημνίσουν και να ανεγείρουν μεγαλύτερον και κομψότερον.
Και έθεσαν προς τούτο περί αυτόν τα θεμέλια άλλα μεγαλύτερα το 1927, τα οποία εστοίχισαν περί τας πεντήκοντα χιλιάδας δραχμάς. Και θα συνετελείτο ο βανδαλισμός, αν μια τυχαία επίσκεψις του πρωτοδίκου Γρεβενών κ. Νικολάου Τσαμπαρλάκη και ετέρα εσκεμμένη πλέον ιδική μας δεν τον έσωζεν από της μανίας του νεωτερισμού.
Ο ναός όμως στο εσωτερικόν του διασώζει τοιχογραφίας εκτάκτου δια τον τόπον τέχνης και περί τούτου απεφάνθησαν όσοι ειδικοί τη μερίμνη των ανωτέρω επισκέφθησαν και δη ο κ. Παπαδόπουλος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ο κ. Ν. Κοτζιάς Έφορος Αρχαιοτήτων Μακεδονίας.
Στο εσωτερικόν υπέρθυρον του Νοτίου κλίτους υπάρχει η επιγραφή της ιδρύσεως και ιστορήσεως του ναού, την οποίαν έχομεν δημοσιεύσει εις το ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΒΗΜΑ. Δυστυχώς όμως η χρονολογία της επιγραφής δεν είναι ευκρινής. Ουχ ήττον όμως δυνάμεθα να τον χρονολογήσωμεν ως ιδρυθέντα περί το 1700, διότι ο εν τη επιγραφή αναφερόμενος αιδεσιμώτατος ιερεύς Ιωάννης απέθανεν το 1757.
Στο παρά τον ναόν κοιμητήριον ευρέθη παρ’ ημών ο επιτύμβιος Σταυρός του ιερέως τούτου με την επιγραφήν «Ιωάννου ιερέως Απριλίου 30 1757».
Αι τοιχογραφίαι του ναού ως προς την τέχνην δύνανται να καταταχθούν εις τρεις κατηγορίας:
α) «τας καλής τέχνης»
β) «τας μετρίας τέχνης»
γ) «τας κακής τέχνης»
Αι καλής τέχνης αγιογραφίαι είναι αι του ιερού. Εις την κόγχην παρίσταται η Πλατυτέρα εις φυσικόν μέγεθος κάτωθεν δε αυτής οι λειτουργοί Κύριλλος Αλεξανδρείας, Γρηγόριος Θεολόγος, Γρηγόριος ο θαυματουργός, ο Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Ο Χρυσόστομος, ο Άγιος Σπυρίδων. Άνωθεν ο Παντοκράτωρ και γύρω οι τέσσερις Ευαγγελισταί. Ο Λουκάς κρατεί την εικόνα της Παναγίας, ενσάρκωσις της παραδόσεως. Παραπλεύρως δε και εκατέρωθεν της θείας λειτουργίας εις δύο σειράς δεξιά μεν η αναπαράστασις του Λάβετε, φάγετε του Μυστικού Δείπνου, αριστερά δε του Πίετε εξ αυτού πάντες. Είπομεν εις δύο σειράς και εις μεν την πρώτην, την κάτω παρίστανται οι Μαθηταί του Χριστού μεταλαμβάνοντες εις δε την δευτέραν, την άνω παρίστανται άγγελοι.
Αι μετρίας δε τέχνης τοιχογραφίαι εις τον κυρίως ναόν όπου και εις τα δύο κλίτη και εις δύο επαλλήλους σειράς παρίστανται άνωθεν μεν ωραίαι συνθέσεις και εν πολλοίς πρωτότυποι του βίου του Ιησού Χριστού εκ της διηγήσεως των Ευαγγελίων, κάτωθεν δε διάφοροι της Εκκλησίας άγιοι.
Αι κακής δε τέλος τέχνης τοιχογραφίαι είναι αι του Νάρθηκος, όστις είναι νεώτερον κατασκεύασμα. Παρίσταται εκεί, αλλά με κακογραφίαν η Δημιουργία, η έξωσις των Πρωτοπλάστων, η Μέλλουσα κρίσις κ.λ.π.
Η ζωηρά έκφρασις των διαφόρων παραστάσεων του ιερού και του κυρίως ναού, η αυστηρά όψις των αγίων και η αρμονία των χρωμάτων, όσον και η απλότης των διαφόρων συνθέσεων, εν πολλοίς πρωτοτύπων επαναλαμβάνομεν, δίδουν εις τας τοιχογραφίας ταύτην μεγίστην αξίαν και αναγάγουν τον ναόν της Πικρεβενίτσας ως το μοναδικόν μουσείον Βυζαντινής τέχνης δια την περιφέρειαν Γρεβενών, στερουμένην δυστυχώς έργων τέχνης τόσον ζωγραφικής, όσον και αρχιτεκτονικής των χριστιανικών χρόνων.
Από της απόψεως αυτής ο ναός αυτός πρέπει παντί σθένει να διατηρηθή, το δε Υπουργείον Παιδείας πάση θυσία να διατηρήση τας τοιχογραφίας του.
Εις το εσωτερικόν ο ναός δεν έχει άλλο τι το σπουδαίον. Αι φορηταί εικόνες του είναι μετρίας τέχνης. Μόνον εις την Ακολουθίαν του Αγίου Νικάνορος (εκδόσεως Βενετίας 1774) εις φύλλον υπάρχει η σημείωσις:
«αψπβ΄ (1782) Σεπτεμβρίου 20 του αγίου Ευσταθίου ως…το ζην εξεμέτρησεν ο Παπακώστας και το δε παρ’ αυτού αφιέρωμα τυγχάνει του Αγίου Δημητρίου».
ΧΡ. Μ. ΕΝΙΣΛΕΙΔΗΣ
Καθηγητής
Γυμνασίου Γρεβενών[25]
Γκαζόμυλος στο κέντρο του χωριού (Σεπτέμβριος 1936)
Οι κ.κ. Ευθύμιος Γελαδάρης και Δημήτριος Κουταλής μας γράφουν εξ Αμυγδαλιών Γρεβενών ότι κάποιος ευκατάστατος εγκατέστησε στο κέντρο του χωριού Γκαζόμυλον παρά την απαγόρευσιν του Νόμου ορίζοντος ότι ο Γκαζόμυλος πρέπει να είναι 500 μέτρα μακράν του κατωκημένου τόπου δια να μη ενοχλή τους κατοίκους και να μολύνη την ατμόσφαιραν και το περιβάλλον με τας συνήθεις ακαθαρσίας.
Και άλλοι λέγουν έχουν μηχανοκινήτους μύλους, αλλά τους έχουν μακράν του κατωκημένου τόπου.
Οι καταγγέλοντες τούτο επικαλούνται την επέμβασιν της Αστυνομικής Αρχής Γρεβενών προς απομάκρυνσιν του Γκαζόμυλου[26].
Διακήρυξις (Μάιος 1938)
Η εκκλησιαστική Επιτροπή του Αγίου Δημητρίου (Πικριβινίτσας) Γρεβενών διακηρύττει ότι την μεταπροσεχή Κυριακήν 15η έ. έ. και ώραν 11-12 π.μ. έξωθε του δημ. Σχολείου Αμυγδαλιών θέλει ενεργηθή μειοδοτικός διαγωνισμός δια την προμήθειαν (30) τριάκοντα χιλιάδων ασβέστης δια την ανέγερσιν της νέας εκκλησίας.
Των όρων του διαγωνισμού δύναται να λάβωσι γνώσιν οι ενδιαφερόμενοι αποτεινόμενοι προς την Επιτροπήν.
Αμυγδαλιές 30-4-38
Ο Πρόεδρος της Επιτροπής
ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΟΥΠΑΣ[27]
Ο παλαιός Ι.Ν. του Αγίου Δημητρίου που κάηκε το διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου του 1938 όπως γράφει και ο Αργύρης Καραλιόλιος στο βιβλίο του[28] ,είχε στο εσωτερικό του μια επιγραφή η οποία ανέφερε τα εξής: «….Αρχιερατεύοντος του Πανιεροτάτου και Λογιοτάτου Μητροπολίτου Γρεβενών Υπερτίμου κυρίου κυρ-Χρυσάνθου πολλά τα έτη.»
Ο Σέργιος Σιγάλας τωρινός Μητροπολίτης Γρεβενών στο βιβλίο του : «Η εκκλησία των Γρεβενών» αναφέρει ότι ο Χρύσανθος ήταν μητροπολίτης Γρεβενών το διάστημα 1719-1729[29]. Μέσα σ’ αυτό το διάστημα προσδιορίζεται επομένως και το χτίσιμο της παλιάς καμμένης εκκλησίας των Αμυγδαλιών του Αγίου Δημητρίου.
Τοπικαί μας ανάγκαι (Σεπτέμβριος 1938)
Το χωριόν μας προς Β. των Γρεβενών κείμενον και περί τας 2 ώρας απέχον, ευρίσκεται εις μιαν τοποθεσίαν θαυμασίαν εις τας υπωρείας του λόφου «Κουτσόραχο» το οποίον έχει ύψος από της επιφανείας της θαλάσσης 1000 μέτρα περίπου. Είνε κατάφυτον από διάφορα οπωροφόρα και μη δένδρα, αμπελώνας, ιδίως δε από αμυγδαλιές, εξ ου και το όνομα του χωριού. Αριθμεί περί τους 1300 κατοίκους. Αι οικίαι είναι όλαι διόροφοι και ζηλευταί. Την ωραιότητα τη φυσική αυτή συμπληρώνει το έξοχο κλίμα, ο καθαρός αέρας και μάλιστα τα διαυγή και σπάνια νερά, γνωστά σε όσους διαβαίνουν απ’ εδώ. Αυταί είνε αι φυσικαί καλλοναί.
Πλην όμως έχει σημαντικάς ελλείψεις άλλας. Το δημοτικόν σχολείον μας έχει μόνον δυο δημοδιδασκάλους αν και φοιτούν εις αυτό περί τους 250 μαθητάς. Κεντρικόν ναόν δεν έχομεν και ούτω κωλύεται υπερβολικά ο εκκλησιασμός των κατοίκων. Είνε όμως δυνατόν ν’ ανεγερθή κάλλιστος τοιούτος εάν και εφ’ όσον μετά πραγματικού, ανιδιοτελούς και θρησκευτικού ενδιαφέροντος των αρμοδίων διαχειρισθή και εκποιηθή δια δημοπρασίας η ακίνητος εκκλησιαστική περιουσία του χωριού μας. Αμαξητός δρόμος να συνδέη το χωριό μας μετά των Γρεβενών ελλείπει. Κυριωτέρα όμως έλλειψις δια την οποίαν χρειάζεται επιτακτικωτέρα μέριμνα είνε η τηλεφωνική συγκοινωνία. Η πλήρωσις αυτών των σπουδαιοτάτων αναγκών θα εκπολιτίση πράγματι το χωριόν μας, εις τον 20ο αιώνα που ζη και θα δειχθή καταφανώς το ενδιαφέρον εις τη συνεργασία και τη συμβολή με τους Εθνικούς μας Κυβερνήτας δια την ευοίωνον σημερινήν αναγέννησιν της Ελλάδος μας.
Με τοιαύτας βελτιώσεις θα δύνανται και οι ίδιοι οι κάτοικοι του χωριού μας να ζουν ανετώτερα και πολιτισμένα αλλά και ξένοι θα παραθερίζουν κατ’ έτος εις το χαριτωμένο χωριό μας προς όφελός των[30].
Γ.Β.Τ.
Θεατρική παράστασις Ε.Ο.Ν. (Ιανουάριος 1939)
Τη πρωτοβουλία και ενεργεία του αόκνου αρχηγού της Ε.Ο.Ν. Αμυγδαλιών Νίκου Στεργιοπούλου (δημοδιδάσκαλος του χωριού μας) το βράδυ της 7ης Ιανουαρίου έ.έ. εδόθη υπό των μελών της Εθνικής Οργανώσεως Νέων θετρική παράστασις αι εισπράξεις της οποίας διατέθησαν δια την ενίσχυσιν του Ταμείου της Ε.Ο.Ν. Αμυγδαλιών.
Επαίχθη Εθνική Πατριωτική Τραγωδία η «Σκλάβα» με μεγάλη επιτυχία από τους νέους του χωριού εν τη αιθούσι του σχολείου.
Ο Αριστοτέλης Καραλιόλιος ως Ξάνθω,ο Ιωάννης Σκέντζιος ως Θάνος,ο Αχιλεύς Λιάκας ως Βλάσης,ο Χρήστος Μπάργκας ως Χρύσω,ο Αθανάσιος Μπουρέλλας ως Θύμιος,ο Βασίλειος Τάρης ως Μαλάμω και ο Ζήσης Σπάτας ως Δήμος.
Έπαιξαν αρκούντος καλά όλοι οι Νέοι που έλαβον μέρος[31].
Επίσκεψις Επάρχου Γρεβενών (Ιούνιος 1940)
Τιμιτικωτάτη εγένετο η υποδοχή του Επάρχου Γρεβενών κ. Ριζοδήμου εις το χωρίον μας, ο οποίος είχεν την καλωσύνην να μας επισκεφθή την παρελθούσαν Κυριακήν συνοδευόμενος παρά των κ.κ. Α. Τζιαμπίρη Διευθυντού της Μ.Υ.Κ. Γρεβενών και Ν. Παπαδοπούλου γεωπόνου Διευθυντού του Κρατικού Φυτωρίου.
Εν μέσω χειροκροτημάτων των κατοίκων κατήλθεν του ίππου του ο κ. Έπαρχος και επευφημούμενος διήλθεν δια μέσου της παρατάξεως της Εθνικής Νεολαίας μας εκ μέρους της οποίας σκαπάνισσαι προσέφερον ωραίας ανθοδέσμας εις τον εκπρόσωπον του Κράτους της 4ης Αυγούστου.
Ο κ. Έπαρχος μετά συγκινήσεως ανταπέδωσε τον εθνικόν χαιρετισμόν προς την Νεολαία μας, εχαιρέτησε δε δια θερμής χειραψίας ένα έκαστο των κατοίκων ευχαριστών δια την αυθόρμητον υποδοχήν.
Μετά την υποδοχήν προσεφέρθησαν αναψυκτικά και εγένετο επίσκεψις, της ανεγειρομένης Εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου όπου ο έπαρχος εξεφώνησε λόγον εξάρας την απόφασιν και την προσφοράν των κατοίκων να αρχίσουν κολοσιαίον έργον ευχηθείς ταχείαν αποπεράτωσιν.
Το πλήθος εξέσπασεν εις ζητοκραυγάς και επευφημίας υπέρ του Αρχηγού της Εθνικής Κυβερνήσεως, της οποίας τον εκπρόσωπον μετά χαράς βλέπουν μεταξύ αυτών[32].
Επιθεώρησις Νεολαίας Αμυγδαλεών
Γρεβενά (ταχ/κως)
Την παρελθούσαν Κυριακήν ο υποδιοικητής Ε.Ο.Ν. Γρεβενών κ. Αλ. Κοτσιάνης συνοδευόμενος υπό των υποφαλαγγιτών Τσιακμάκα και Στεργιάδου και επιτελών μετέβησαν εις το χωρίον Αμυγδαλιές ένθα εγένετο θερμώς δεκτοί. Ο κ. Κοτσιάνης επιθεώρησεν λεπτομερώς το παράρτημα Ε.Ο.Ν. Αμυγδαλιών το οποίο διατελεί υπό την αρχηγίαν του φιλοτίμου κ. Στεργιοπούλου. Προς τους φαλαγγίτας και τους λοιπούς χωρικούς ωμίλησεν ο κ. Υποδιοικητής δια μακρών αναπτύξας την σημασίαν της Ε.Ο.Ν[33].
Έρανος εξ Αμερικής
Η Επιτροπή ευχαριστεί
Ο εν Αμερική από ετών ευρισκόμενος συμπατριώτης κ. Αθανάσιος Ρότσικας πληροφορηθείς δια των στηλών της «Βορείου Ελλάδος» την έναρξιν ανεγέρσεως του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου του χωριού μας έστειλεν το ποσόν παλαιού εράνου εκ 12.000 Δρχ. δια να χρησιμεύση δια τον Νέον Ναόν μας. Το γεγονός εχαροποίησε ολόκληρο το χωριό η δε Επιτροπή συνελθούσα απεφάσισε την δημοσίευσιν Ευχαριστηρίου.
ΤΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟΝ
Οι υπογεγραμμένοι αποτελούντες την Επιτροπήν ανεγέρσεως του Ι. Ναού του Αγίου Δημητρίου του χωριού μας σπεύδομεν να ευχαριστήσωμεν δια των στηλών της αγαπητής εφημερίδος τον εν Αμερική κ. Αθανάσιον Ρότσικαν ο οποίος έχων από ετών εξ εράνου (12.000) έσπευσε και μας έστειλε το ποσόν αυτό τώρα που αρχίσαμε την νέαν Εκκλησίαν.
Το αποσταλέν ποσόν μας εβοήθησε κατά πολύ και κατενθουσίασε όλους τους χωρικούς οι οποίοι σπεύδουν να προσφέρουν την προσωπικήν εργασίαν των υπέρ του Ναού.
Αμυγδαλιαίς Γρεβενών
Η Επιτροπή
Ευθύμιος Παπατζήκος
Κοσμάς Τούλιας
Γεώργιος Παπαθανασίου
Θεόδωρος Δήλμας
Χρήστος Δροβατζήκας[34]
7.Επιθεωρήσεις των Δημοτικών Σχολείων Αμυγδαλιών & Λόχμης το διάστημα 1932 &1942
Επιθεώρησις Δ.Σ. Λόχμης 5-12-1932
Την 5ην Δεκεμβρίου μετέβην και επιθεώρησα το μονοτάξιον δημοτικόν σχολείον Λόχμης συνοικισμός κατοικείται υπό γηγενών ελληνοφώνων, των οποίων δεν έχουν εισέτι απαλλοτριωθή οι αγροί.
Διδακτήριον: Το σχολείον ιδρύθη εν έτει 1929. Η κατάσταση του διδακτηρίου, αποτελουμένη μιας αιθούσης και ενός δωματίου, όπερ χρησιμοποιείται ως κατοικία υπό του δημοδιδασκάλου είναι καλή.
Επτά τετράεδρα θρανία, μια τράπεζα, εις μελανοπίναξ άνευ τρίποδος αλλ’ εν καλή καταστάση, εν κάθισμα.
Εκ των μέσων εποπτείας υπάρχωσι τα εξής: εις χάρτης της Ελλάδος μικρός και άδετος. Εκ των βιβλίων του σχολικού αρχείου δεν ευρέθησαν τα εξής: βιβλίον δαμαλισμού, βιβλίον πιστοποιητικών σπουδών και τοιούτον υλικού σχολείου.
Βιβλιοθήκη: Δεν υπάρχει ούτε λαϊκή ούτε μαθητική βιβλιοθήκη καθ’ όσον και εν τω χωρίω τούτω οι πόροι της Κοινότητος είναι γλίσχροι και συνεπώς δεν δύναται να διατεθή το απαιτούμενον ποσόν χρημάτων δια την ίδρυσιν τουλάχιστον της μαθητικής βιβλιοθήκης. Πλην τούτου και οι χωρικοί λόγω των αλλεπαλλήλων καταστροφών της εσοδείας των και διότι ως ανωτέρω ελέχθη, δεν έχουν εισέτι απαλλοτριωθή οι αγροί των δεν είναι επί του παρόντος εις θέσιν να έλθωσιν αρωγοί εις ενίσχυσιν του σχολικού ταμείου.
Σχολικός κήπος: Επί του παρόντος δεν καλλιεργείται σχολικός κήπος, διότι η υπηρεσία του συνεργείου του εποικισμού δεν έχει ενεργήσει εισέτι την οριστικήν διανομήν των γαιών. Έχει όμως αποφασισθή όπως παρεχωρηθή κατάλληλος έκτασις δια την καλλιέργεια σχολικού κήπου. Μέχρι όμως πραγματοποιήσι ως των ανωτέρω υπεδείχθει εις τον δημοδιδάσκαλον όπως μεριμνήση και καλλιεργήσει μετά των μαθητών του εντός γλαστρών τουλάχιστον τα απαραίτητα άνθη και φυτά δια την διδασκαλίαν του φυσιογνωστικού μαθήματος.
Μαθηταί: Οι υπόχρεοι προς φοίτησιν μαθηταί ενεγράφησαν βάσει του μητρώου της Κοινότητος, φοιτούν τακτικώς εις το σχολείον και προσέρχονται οπωσδήποτε καθαροί. Ευτυχώς το μικρόβιον της ελονοσίας δεν έχει προσβάλει τους μαθητάς του σχολείου τούτου.
Λειτουργούσι τάξεις τέσσερις άνευ Εης και της Στης, διότι, ως ελέχθη, το σχολείον τούτο ιδρύθη, εν έτει 1929.
Διδάσκαλος: Γεώργιος Μπαλάφας εκ Σταυροπηγίου Ευρυτανίας, πτυχιούχος του μονοταξίου διδασκαλείου Καρπενησίου με βαθμόν ακολούθου, άγαμος, κληρωτός κλάσεως 1929, υπηρετήσας με τον βαθμόν του εφέδρου ανθυπολοχαγού, υγιέστατος.
Η συνολική διδασκαλική του υπηρεσία ανέρχεται εις εν έτος και 20 περίπου ημέρας.
1942
Επιθεώρησις Δ.Σ. Λόχμης 28-10-42
Το μον. Δημ. Σχολείον Λόχμης έχει εγγεγραμμένους 24 μαθητές, τακτικώς φοιτούντες και στεγαζόμενοι εις διδακτήριον της σχολικής εφορείας κατάλληλον.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΝ: Θεολόγος Γκατσάνης εκ Βελανιδιάς Βοΐου, ετών 30, υγιής, έγγαμος μετά τέκνων, πτυχιούχος Διδασκαλείου Καστοριάς, με υπηρεσίαν 10 ετών και βαθμόν Γραμμ. Α΄
Επιθεώρησις Δ.Σ. Αμυγδαλιών 27-11-42
Το δημ. Σχολείον Αμυγδαλιών έχει 202 εγγεγραμένους μαθητές, μη τακτικώς φοιτούντες, λόγω καταστάσεως και στεγαζομένους εις διδακτήριον δημόσιον κατάλληλον.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΝ: Φωτεινή Πάντου εξ Ιωαννίνων, ετών 30, υγιής, έγγαμη[35].
8 Διαθήκες ιδιωτών από την Πικριβενίτσα
8.1Διαθήκη του οικοδόμου Ιωάννη Δημητρίου Σκάκα εκ Πικριβενίτσης του 1907.
Ο Συνναδών Ευγένιος επικυρεί
Σήμερον την 15ην του μηνός Μαΐου του έτους 1907, ημέραν της εβδομάδος Τρίτην και ώραν 8ην μ.μ. εμού Χρ. Παπα-Νικολάου συμβολαιογραφούντος Γραμματέως της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών ευρισκομένου εν τω ιδιαιτέρω Γραφείω της Ιεράς Μητροπόλεως τω άνωθεν του Κοινοτικού βιβλιοπωλείου και κηροπωλείου, προσελθών ο Ιωάννης Δημητρίου Σκάκας χριστιανός ορθόδοξος, υπήκοος Οθωμανός, τέκτων το επάγγελμα και κάτοικος του χωρίου Πικριβενίτσης του υπό την πνευματικήν δικαιοδοσίαν της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών, γνωστός μοι και άσχετος πάσης συγγενείας προς εμέ εξητήσατο ίνα συντάξω την διαθήκην του. Ιδών δε και πεισθείς ότι ο διαθέτης έχει σώας τας φρένας και τον νουν υγιά ενώπιον και των επί τούτω προσκληθέντων ικανών και ουδεμίαν υπό του νόμου προβλεπομένη εξαίρεσιν μαρτύρων ήτοι των κ.κ. Σπυρίδωνος Α. Οικονόμου φαρμακοποιού, Χρήστου Γ. Νάτση, Ιωάννου Κ.Γούτσια, Θωμά Ζ. Τζήκα εμπόρων και Χριστάκη Γ. Γεννάδη κουρέως, απάντων κατοίκων της πόλεως Γρεβενών και γνωστών μοι, ους και αφού εξώρκισα εν βάρη της χριστιανικής αυτών συνειδήσεως ίνα μηδέν είπωσιν εξ όσων ήθελον ακούσει εκ του στόματος του διαθέτου μέχρι του θανάτου αυτού, προσεκάλεσα αυτόν ίνα δηλώση μοι τας τελευταίας αυτού θελήσεις.
Τότε ο διαθέτης ενώπιον εμού και των ως άνω ειρημένων μαρτύρων μόνον, είπε τα εξής, άτινα και εν τη ουσία αυτών απαράτρεπτα ενταύθα καταχωρίζω.
Εγκαθιστώ γενικούς κληρονόμους μετά τον θάνατόν μου την εκ του πρώτου γάμου νόμιμον σύζυγόν μου Περιστέραν και τον θετόν υιόν μου Δημήτριον τον οποίον προ δέκα οχτώ ετών παρέλαβον εν τη οικία μου και έχω ως υιόν μου και αφήνω εις αυτούς εξ ίσου άπασαν την τε κινητήν και ακίνητον περιουσία μου, ήτις αμέριστος ούσα μετά των τριών αδελφών μου Κωνσταντίνου, Ευθυμίου και Γεωργίου σύγκειτε εν όλω εκ των εξής.
Εκ της οικίας της συγκειμένης εκ τεσσάρων δωματίων και σάλας εις το επάνω πάτωμα, εις δε το κάτω πάτωμα εκ μιας σόμπας, τριών κατωγίων και μισιάς μετά της γύρωθεν αυλής και του συνεχομένου κήπου εξ ενός στρέμματος και συνορεύον απάντων με τον αγρόν του Βασιλείου Ντινόπαπα, με τον κήπον του Γιάννη Καραμήτρου, τον δρόμον και την οικίαν του Κωνσταντίνου Τσουκαλά.
Εκ του αλωνίου μετά της αχυρώνος συνορευόντων με το αλώνι του Γ. Καραμήτρου, τον δρόμον και την αχυρώνα του Κωνσταντίνου Τσουκαλά.
Εκ του κήπου εκ τεσσάρων στρεμμάτων συγκειμένου και συνορεύοντος εκ δύο μερών με τον δρόμον, εκ δε των άλλων δύο μερών με την περιοχήν και αγρόν της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.
Εκ της αμπέλου μας εις θέσιν Κολοκυθάκος εξ ενός στρέμματος και ημίσεως και συνορευούσης με την άμπελον του Θύμνιου Ντινόπαπα, με την της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου και την του Χρήστου Θύμνιου.
Εκ της ετέρας αμπέλου εις την θέσιν Δαμασκηναίς εξ ενός στρέμματος συγκειμένης και συνορευούσης με την άμπελον της εκκλησίας και την του Βασιλείου Ντινόπαπα.
Εκ της ετέρας αμπέλου εις την άκραν του χωριού εκ δύο-ήμισυ στρεμμ. συγκειμένης και συνορευούσης εκ δυο μερών με τον δρόμον, με την άμπελον του Γιάννη Καραμήτρου και την άμπελον του Θύμνιου Ντινόπαπα.
Εκ των αιγοπροβάτων και χονδρών ζώων όσα ήθελον ευρεθή κατά τον θάνατόν μου.
Εκ των οικιακών σκευών, επίπλων και λοιπών αντικειμένων οικιακής χρήσεως και των εις χρήματα τοις μετρητοίς ή εις ομόλογα παρά διαφόρων οφειλετών.
Της εν λόγω περιουσίας κηρύττων κληρονόμους και ανενοχλήτους κυρίους και εξουσιαστάς την ρηθείσαν συζυγόν μου Περιστέραν και τον θετόν υιόν μου Δημήτριον υποχρεώ αυτούς να με περιποιηθώσι καλώς και να με γηροκομήσωσι μέχρι του τέλους του βίου μου, και μετά τον θάνατόν μου να εκτελέσωσι τα χριστιανικά καθήκοντα. Επίσης υποχρεώ την σύζυγόν μου Περιστέραν να νέμεται και να καρπούται την εις αυτήν διατεθείσαν περιουσίαν μου εφ’ όρου ζωής και μετά τον θάνατόν της η εις αυτήν διατεθείσα περιουσία να περιέλθη εις την κατοχήν και κυριότητα του θετού μας υιού Δημητρίου. Ο δε υιός μου Δημήτριος μετά τον θάνατόν μου θα δώσει εις την εκκλησίαν την επί τη μνήμη του Αγίου Δημητρίου μίαν λίραν οθωμανικήν τοις μετρητοίς εις αιώνιον μνημόσυνον της ψυχής μου.
Μετά ταύτα ηρώτησα τον διαθέτην εάν έχη να προσθέση έτερον τι, τούτου δε απαντήσαντος αρνητικώς συνέταξα αυθωρεί και άνευ διακοπής την παρούσαν διαθήκην, την οποία αφού ανέγνωσα ευκρινώς και μεγαλοφώνως ενώπιον του διαθέτου και των μαρτύρων υπέγραψαν πρώτον ο διαθέτης, είτα οι μάρτυρες έκαστος ιδιοχείρως και τελευταίον εγώ εν τω αυτώ τόπω και χρόνω.
Οι Μάρτυρες Ο διαθέτης
Σπ. Α. Οικονόμου γιανης διμιτριου σκακας
Ιωάνν. Κ. Γούτσιας
Χριστάκης Γ. Γεννάδης
Θωμάς Τζίκας
Χρήστος Γ. Νάτσης Ο Συμβολαιογραφών
Γραμματεύς
Χρ. Παπά-Νικολάου[36]
8.2 Διαθήκη του ιερέα Παπαθανάση Λάμπρου Τζήκα εκ Πικριβενίτσης του 1910.
Σήμερον την 21ην του μηνός Απριλίου του έτους 1910, ημέραν της εβδομάδος Τετάρτην και ώραν 5ην της πρωίας τουρκιστί αφιχθείς κατά πρόσκλησιν εγώ ο συμβολαιογραφών Γραμματεύς της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών Χρ. Παπά-Νικολάου εις το χωρίον Πικριβενίτσα εις την οικίαν του ιερέως Αθανασίου Λάμπρου Τζίκα, οθωμανού υπηκόου του ιδίου χωρίου Πικριβενίτσης, γνωστού μοι και ασχέτου πάσης συγγενείας προς εμέ, ηρώτησα την αιτίαν δι’ ήν με προσεκάλεσεν, εκείνος δε απάντησεν ότι θέλει να συντάξω την διαθήκην του. Ιδών δε και πεισθείς ότι ο διαθέτης έχει σώας τας φρένας και τον νουν υγιά, ενώπιον και των επί τούτω προσκληθέντων ικανών και εις ουδεμίαν υπό του νόμου προβλεπομένην εξαίρεσιν υποκειμένων μαρτύρων ήτοι των κ.κ. Ευθυμίου Δημητρίου Καρέτσου, Βαγγέλη Ιωάννου Παπα-Ζήση, Ιωάννου Δημητρίου Λιάμπα, Βαγγέλη Ιωάννου Μήτσιου και Ιωάννου Δημητρίου Καραμήτρου απάντων κατοίκων του χωρίου Πικριβενίτσης, υπηκόων οθωμανών, γεωργών το επάγγελμα και γνωστών μοι ους και αφού εξώρκισα εν βάρει της χριστιανικής συνειδήσεως ίνα μηδέν είπωσιν εξ όσων ήθελον ακούσει εκ του στόματος του διαθέτου μέχρι θανάτου αυτού προσεκάλεσα αυτόν ίνα δηλώση μοι τας τελευταίας αυτού θελήσεις. Τότε ο διαθέτης ενώπιον εμού και των ως άνω ειρημένων μαρτύρων είπε τα εξής, άτινα και εν τη ουσία αυτών απαράτρεπτα ενταύθα καταχωρίζω. Και δη εγκαθιστώ γενικούς κληρονόμους μετά τον θάνατόν μου εφ’ όλης της περιουσίας μου κινητής τε και ακινήτου την πρεσβυτέρα μου Μαρίαν και τους υιούς μου Λάμπρον, Ιωάννην και Δημήτριον, και αφίνω εις μεν τον υιόν μου Ιωάννην προς την αναλογούσαν αυτώ περιουσίαν ην έχω πωλημένην αυτώ τε και τοις λοιποίς υιοίς μου δι’ εγγράφου εις το συμβολαιογραφείον Γρεβενών προ ετών και τα εξής, ήτοι εξ πρόβατα, τρεις και ήμισυ λίρας οθωμανικάς, μίαν άμπελον εις θέσιν Φυτιά εξ ενός στρέμματος συγκειμένης και συνορευούσης με τον λάκκον, με τον αγρόν Καραγιαννάδικον και εκ των δύο άλλων μερών με την άμπελόν μου, εν μελλίσι ,το ανάλογόν του εκ των οικιακών σκευών και επίπλων και εκ της αυλής της οικίας μου το μέρος της αυλής της προς την οικίαν του Αναστασίου Παναγιώτου και Στεργίου Κωνσταντίνου εχούσης εννέα πήχεις πλάτους και μήκους μέχρι του τέλους του κήπου μου ίνα κτίση οικίαν της οποίας ο δρόμος θα είναι το κενόν του τόπου το {…} οικίας και του μαγειρείου μετά του φούρνου. Εις δε την πρεσβυτέραν μου Μαρίαν και τα άλλα δύο παιδιά μου Λάμπρον και Δημήτριον αφίνω την άλλην περιουσίαν μου εξ ίσου να έχωσι ήτις σύγκειται εκ των εξής: Εκ της οικίας μου συγκειμένης εκ τριών δωματίων και σάλας εις το επάνω πάτωμα, εις δε το κάτω πατωμα εκ μιας σόμπας, αχουρίου, κατωγίου και μισιάς μετά της αυλής και του μαγειρείου μετά του φούρνου, της αχυρώνας και του αλωνίου και του κήπου εξ ημίσως στρέμματος συγκειμένου και συνορευόντων απάντων ένθεν μεν την εκκλησίαν και την οικίαν της Αγίας Τριάδος, ένθεν δε με το χωράφι μου και εκ τρίτου με την αυλήν ην διέθεσα τω υιώ μου Ιωάννη. Εκ της αμπέλου μου εις την θέσιν Φυτιά εκ τριών στρεμμάτων συγκειμένην και συνορεύουσαν ένθεν δε με τον λάκκον, εκ τρίτου με την άμπελον ην διέθεσα τω υιώ μου Ιωάννη και εκ τετάρτου με την ετέραν άμπελόν μου. Εκ της ετέρας αμπέλου μου εις την θέσιν Παλαιό εξ ενός στρέμματος συγκειμένης και συνορευούσης ένθεν μεν με τον αγρόν του Παπα-Δημητρίου και Σωτηρίου, ένθεν δε με την άμπελον του Παπα-Δημητρίου και Βαγγέλη Μήτσιου. Εκ του αναλογούντος εκ κληρονομίας του αποθανόντος υιού μου Γεωργίου μεριδίου μου εις θέσιν μύλον εις την θέσιν Κεραμαργιό με μιαν πέτραν συνορεύοντα με τον τόπον Βιτσίου και τον λάκκον. Εκ των σκευών, επίπλων και λοιπών αντικειμένων της οικίας μου. Εκ των αιγοπροβάτων μου χονδρών ζώων όσον ήθελον ευρεθή κατά τον θάνατόν μου και εξ όσων έχω να λαμβάνω είτε εις χρήματα με χρεωστικά είτε εις το κατάστιχόν μου. Της ως άνω περιουσίας μου κηρρύτων μεν Ιωάννην απόλυτον κύριον επί της ως έμπροσθεν διαγραφείσης περιουσίας, τοις δε λοιοποίς ήτοι την σύζυγόν μου Μαρίαν και τοις υιοίς μου Λάμπρον και Δημήτριον κηρύττων απολύτους κυρίους και εξουσιαστάς εξ ίσου επί της ως άνω διαγραφείσης περιουσίας μου υποχρεώ αυτούς όλους ίνα με περιποιηθώσι καλώς και με γηροκομήσωσι εφ’ όρου ζωής και μετά θάνατόν μου να εκτελέσωσι όλα τα θρησκευτικά καθήκοντα. Αποκληρώ δε της περιουσίας μου τας θυγατέρας μου Δέσπων, Αικατερίνην, Ελένην και Αθηνάν, καθόσον αρκετά πλουσίως επροίκισα αυτάς κατά την υπανδρείαν των.Υποχρεώ δε τους κληρονόμους μου όλους ίνα μετά τον θανατόν μου δώσωσι εις την ιεράν εκκλησίαν του χωρίου μου επί τη μνήμη του Αγίου Δημητρίου τιμωμένην πέντε λίρας οθωμανικάς εις μετρητά προς αιώνιον μνημόσυνον της ψυχής μου. Εκτελεστήν δε της παρούσης μου διαθήκης διορίζω τον γαμβρόν μου Γεώργιον Δημητρίου ον και παρακαλώ ίνα ανελλιπώς εκτελεσθώσι τα εν τη παρούση μου διαθήκη. Μετά ταύτα ηρώτησα τον διαθέτην εάν έχη να προσθέση έτερον τι, τούτου δε απαντήσαντος αρνητικώς συνέταξα αυθωρεί και άνευ διακοπής την παρούσαν διαθήκην την οποίαν αφού ανέγνωσα ευκρινώς εις επήκοον του του διαθέτου και των μαρτύρων υπέγραψαν πρώτον ο διαθέτης, είτα οι μάρτυρες έκαστος ιδιοχείρως και τελευταίον εγώ εν τω αυτώ τόπω και χρόνω.
Οι μάρτυρες ο διαθέτης
Ευθίμιος Δ. Καρέτσος Π΄Θανάσης Λάμπρου Τζήκας
Ηωάννης δημητρίου ληάμπα
Βαγγέλης Ιωάννου μήτσιου
Βαγγέλις ηωάννου Π΄΄Ζίσι
Ιωάννης δημητρίου καραμήτρου
Ο Συμβολαιογραφών
Γραμματεύς
Χρ. Παπα-Νικολάου[37]
9.Οδηγοί της Ελλάδος του 1925-26 & του 1930 υπό Ν. Ιγγλέση
9.1 Οδηγός Ν. Ιγγλέση των ετών 1925-26.
Σύμφωνα με τον Οδηγό του Ν. Ιγγλέση οι πληροφορίες που παίρνουμε για την Πικριβενίτσα και το Βίτσι τα έτη 1925-1926 έχουν όπως ως εξής:
Νομός Κοζάνης
153. ΠΙΚΡΙΒΕΝΙΤΣΑ (κατ.697)
Υποδιοίκηση Γρεβενών ων απέχει 40 χ. στρέμματα, Δημοτικόν Σχολείον μικτόν, μαθηταί 110.
Παραγωγή: Καλλιεργήσιμα 2500 στρέμματα. Σιτηρά 180 χιλιάδες οκάδες, όσπρια 12 χιλιάδες οκάδες. Εξάγει αμύγδαλα και δημητριακά. Εγχώρια μάλλινα υφάσματα. Υδρόμυλος 1.Γεωργικός Σύνδεσμος εξαγοράς γαιών.
Χωρίον: Βίτσι (κ.68) 0.15΄[38]
9.2 Οδηγός Ν. Ιγγλέση του 1930
Σύμφωνα με τον Οδηγό του Ν. Ιγγλέση οι πληροφορίες που παίρνουμε για τις Αμυγδαλιές και τη Λόχμη το 1930 έχουν όπως ως εξής:
Κοινότης Αμυγδαλιών (Γρεβενών)
Έδρα: Αμυγδαλιές (Πικριβενίτσα) (κατ.754 .αρρ.418)
Χωρία: Λόχμη (Βίτσι)
Ταχ. Γραφ-Δημ. Σχολ.-Συνεταιρισμοί: Γεωργικός Πιστωτικός
Σύλλογοι: Άγιος Στέφανος, Ευαγγελισμός.
Ιερείς: Β.Τούλιας, Χρ. Δροβατζίκας
Διδ/λοι: Ι. Πολίτης, Αγνή Νεράντζη
Επαγγελματίαι
Αλευρόμυλοι (πετρελ.):Γελαδάρης Ευθ.Σίας
Κεραμοποιεία: Ζεμπίλη Σ., Λιάμπα Γ., Λιάμπα Ι., Λιάμπα Σ.
Παντοπωλεία: Κωτίτσα Γ., Παπαθανασίου Νικ.
Υδρόμυλοι: Παπατζίκα Α[39].
10.Γενικά Αρχεία Κράτους (Κοζάνη)
Με την 117 απόφαση του Πρωτοδικείου Γρεβενών ιδρύεται στις Αμυγδαλιές Γρεβενών σύλλογος με την επωνυμία: «Σύνδεσμος Νέων Αμυγδαλιών Άγιος Δημήτριος» στις 24 Ιουνίου 1930[40].
Σύλλογοι νέων είχαν ιδρυθεί και σε άλλα χωριά της γύρω περιοχής την ίδια περίοδο.
11.Εκλογικός κατάλογος Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914
Στις πρώτες ελεύθερες εκλογές του Ελληνικού κράτους στη Μακεδονία μετά την απελευθέρωση , το 1915 παίρνουν μέρος μόνο οι άρρενες που έχουν συμπληρώσει την ηλικία των 21 ετών και είναι οι παρακάτω 19 από το Βίτσι. Ψηφίζουν στο δημοτική σχολή Τσουρχλίου[41]:
Α/Α | Επώνυμον | Όνομα | Όνομα Πατρός αυτού | Έτος Γεννήσεως | Επάγγελμα | Κατοικία |
11562 | Θανασόπουλος | Γεώργιος | Βασίλειος | 1862 | γεωργός | Βίτσι |
11563 | Θανασόπουλος | Δημήτριος | Γεώργιος | 1892 | γεωργός | Βίτσι |
11564 | Θανασόπουλος | Ευθύμιος | Βασίλειος | 1874 | γεωργός | Βίτσι |
11565 | Θανασόπουλος | Κωνσταντίνος | Βασίλειος | 1884 | γεωργός | Βίτσι |
11566 | Καρανάτζου | Γρηγόριος | Χρήστος | 1886 | γεωργός | Βίτσι |
11567 | Καρανάτζου | Θωμάς | Χρήστος | 1888 | γεωργός | Βίτσι |
11568 | Καρανάτσιου | Ιωάννης | Αθανάσιος | 1855 | γεωργός | Βίτσι |
11569 | Καρανάσιου | Γεώργιος | Ιωάννης | 1889 | γεωργός | Βίτσι |
11570 | Καρανάσιου | Χρήστος | Γρηγόριος | 1885 | γεωργός | Βίτσι |
11571 | Καρανάσιου | Φώτιος | Αθανάσιος | 1872 | γεωργός | Βίτσι |
11572 | Μήτα | Γεώργιος | Ηλίας | 1862 | γεωργός | Βίτσι |
11573 | Μήτα | Χρήστος | Γεώργιος | 1889 | γεωργός | Βίτσι |
11574 | Μητρόπουλος | Νικόλαος | Βασίλειος | 1874 | γεωργός | Βίτσι |
11575 | Μήτα | Κωνσταντίνος | Αθανάσιος | 1841 | εργάτης | Βίτσι |
11576 | Μπαλατσού | Αθανάσιος | Νικόλαος | 1874 | γεωργός | Βίτσι |
11577 | Μπαλατσού | Ανδρέας | Νικόλαος | 1881 | γεωργός | Βίτσι |
11578 | Πατσαρίκα | Νικόλαος | Αντώνιος | 1874 | εργάτης | Βίτσι |
11579 | Πατσαρίκα | Αθανάσιος | Γεώργιος | 1877 | γεωργός | Βίτσι |
11580 | Πατσαρίκα | Δημήτριος | Αθανάσιος | 1848 | εργάτης | Βίτσι |
Από το βιβλίο του συναδέλφου Βασίλη Αποστόλου από τον Έξαρχο Γρεβενών «Δυτική Μακεδονία 1912-1915» διαβάζουμε για τις εκλογές του 1915: Το τέταρτον εκλογικόν τμήμα εν τη Υποδιοικήσει Γρεβενών με έδραν το χωρίον Τσούρχλι (Άγιος Γεώργιος), ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Ραδοβίστι (Ροδιά), Κριθαράκια, Δοβρούνιστα (Κληματάκι), Πικριβινίτσα (Αμυγδαλιές), Βίτσι (Λόχμη), Κοντσικιώτη (Ελεύθερον), τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν[42].
Βιβλιογραφία:
[1] Λεοντσίνης Γ.-Ρεπούση Μ. Λεοντσίνης Γ.- Ρεπούση Μ.(2001).Η τοπική ιστορία ως πεδίο σπουδής στο πλαίσιο της σχολικής παιδείας. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.(Αθήνα:Ο. Ε. Δ. Β) ,σ.5
[2] Π.Ι, Δ.Ε.Π.Π.Σ. & Α.Π.Σ. Ιστορίας ,2001 ,σ.211.
[3] Καλινδέρη Μ. (1940).Γραπτά μνημεία από τη Δυτ. Μακεδονία χρόνων Τουρκοκρατίας.σ.60,Πτολεμαϊς,τύποις «Επαρχιακή Φωνή».
[4] Χατζηιωάννου Μ.Χ. Η εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την τουρκοκρατία.Οκώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας,σ.132.Κέντρο Νεοελληνικών ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
[5] Αραβαντινός (1856) Χρονογραφία της Ηπείρου τ. Β΄,σ.342, εκδόσεις Βλαστού,Εν Αθήναις.
[6] Σιγάλας Σέργιος Μητροπολίτης Γρεβενών (2004).Ο Κώδικας αλληλογραφίας του Μητροπολίτου Γρεβενών Κλήμεντος (1888-1896), μετά παραρτήματος διαθηκών (1893-1896) σ. 17.Γρεβενά:Ιερά μητρόπολις Γρεβενών.
[7] Σχινάς Ν. (1886) Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας Ηπείρου νέας οροθετικής γραμμής Θεσσαλίας, εν Αθήναις σ.σ. 50-69.
[8] Кънчов 1900: Васил Кѫнчовъ, Македония етногрфия и статистика, София 1900.
[9] Αδάμου (1994) Η Κοζάνη μέσα από τα ανέκδοτα αρχεία του ελληνικού Προξενείου Ελασσόνος 1882-1912,σ. 231,Δυτικομακεδονικά Γράμματα ,Σύνδεσμος Γραμμάτων & Τεχνών Ν. Κοζάνης.
[10] Βασίλειον της Ελλάδος-Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας-Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμισις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913,εν Αθήναις, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου,1915.
[11] Ιγγλέσης Ν.(1930).Οδηγός της Ελλάδος του έτους 1930,σ.1241,εκδόσεις Πυρσός,Αθήναι.
[12] Γάγαλης Η. Ελιμεία, φύλλο 94,σ.4. Η εκπαιδευτική κατάσταση των ελληνικών σχολείων της επαρχίας Γρεβενών 1873-1874.
[13]Αρχείο Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας Θεσσαλονίκη. Φάκελλος 57.Στατιστική πληθυσμού και εκπαίδευσης Γρεβενών (1914)
[14] Παπαδάκης, «Αθηνά»,Εκ της Άνω Μακεδονίας,σ.446,εν Αθήναις.
[15] Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1937,Ανασκαφαί και έρευναι εν τη Μακεδονία υπό Α.Δ. Κεραμόπουλου : 67-77,Εν Αθήναις 1938.
[16] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (1932),τ.η΄,σ.202,εκδόσεις Πυρσός, Αθήνα.
[17] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (1932),τ.ιστ΄,σ.323,εκδόσεις Πυρσός, Αθήνα.
[18] Έκθεση επιθεωρητού Γ. Σακκελάρη «περί συνθέσεως του πληθυσμού κατά χωρίον».Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας.Θεσσαλονίκη.
[19] Ηχώ της Μακεδονίας. Κυριακή 21 Ιουνίου 1919.Φύλλο 442,σ.2.
[20] Ηχώ της Μακεδονίας. Κυριακή 21 Ιουνίου 1920.Φύλλο 488,σ.3.
[21] Ηχώ της Μακεδονίας. Κυριακή 28 Ιουλίου 1919.Φύλλο 442,σ.1.
[22] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 14 Απριλίου 1929.Φύλλο 100,σ.4.
[23] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 2 Μαρτίου 1930.Φύλλο 146,σ.3.
[24] Μακεδονικόν Βήμα. Πέμπτη 18 Ιουνίου 1931.Φύλο 187,σ.2.
[25] Μακεδονικόν Βήμα. Κυριακή 28 Ιουνίου 1931.Φύλο 190,σ.1 & 4.
[26] Βόρειος Ελλάς .Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1936.Φύλλο 480,σ.2.
[27] Βόρειος Ελλάς .Κυριακή 1 Μαΐου 1938.Φύλλο 566,σ.4.
[28] Καραλιόλιος (2009) Αμυγδαλιές Γρεβενών (Πικριβενίτσα),σ.σ.77-78,Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών.
[29] Σιγάλας Σ. (1986).Η εκκλησία των Γρεβενών (Τοπωνύμια-Ίδρυσις-Διατελέσαντες αρχιερείς),σ.σ.31-32,Τυπογραφείον της Αποστολικής Διακονίας,Γρεβενά.
[30] Βόρειος Ελλάς. Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 14 Απριλίου 1929.Φύλλο 100,σ.4.
Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1938.Φύλλο 585,σ.2.
[31] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 1939.Φύλλο 609,σ.2.
[32] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 2 Ιουνίου 1940.Φύλλο 675,σ.2.
[33] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 23 Απριλίου 1939.Φύλλο 617,σ.4.
[34] Βόρειος Ελλάς. Κυριακή 30 Ιουνίου 1940.Φύλλο 679,σ.2.
[35] Αρχείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Γρεβενών.
[36] Σεργίου Σιγάλα (2005).Διαθήκες ιδιωτών και πρακτικά του εκκλησιαστικού δικαστηρίου και της Δημογεροντίας επί Μητροπολιτών Γρεβενών Δωροθέου (1896-1901) και Αγαθαγγέλου (1901-1910),σ.σ.199-202,Γρεβενά.
[37] Σεργίου Σιγάλα (2008).Πρακτικά του Πνευματικού δικαστηρίου,της επαρχιακής Δημογεροντίας ,της εφοροεπιτροπής της Ορθοδόξου Κοινότητος Γρεβενών και Διαθήκες ιδιωτών (1898-1914) επί Μητροπολιτών Γρεβενών Δωροθέου (1896-1901) και Αγαθαγγέλου (1901-1910) Αιμιλιανού (1910-1911),Αιμιλιανού Β΄(1911-1920,1922-24) και η αλληλογραφία αυτού (1917-1920),σ.σ.601-603,Γρεβενά.
[38] Ιγγλέσης Ν.Παράρτημα Οδηγού της Ελλάδος 1925-1926,σ.421, εκδόσεις Πυρσός,Αθήναι.
[39] Ιγγλέσης Ν.(1930).Οδηγός της Ελλάδος του έτους 1930,σ.1241,εκδόσεις Πυρσός,Αθήναι.
[40] Γ.Α.Κ. Κοζάνης,Α.Β.Ε. 60 (Αρχείο Νομαρχίας Κοζάνης),Σ.Α.Ε. 638.Κατάσταση αναγνωρισμένων σωματείων της περιφερείας Ανασελίτσης και επαρχίας Γρεβενών.
[41] Εκλογικός κατάλογος Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914.
[42] Αποστόλου Β.(2009).Δυτική Μακεδονία 1912-1915,σ.121,Κοζάνη.
21. ΑΜΥΓΔΑΛΕΑΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ, ΟΙΚΙΣΜΟΣ
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου
Ο οικισμός: Οι Αμυγαλέαι (Αμυγδαλιές πρώην Πικριβενίτσα) χτισμένες σε υψόμετρο 850 μέτρων, σε ένα λοφώδες καταπράσινο τοπίο με καρποφόρα, εύφορα χώματα, χαρακτηρίζεται από την ενασχόληση των κατοίκων με τη δεντροκαλλιέργεια, την αμυγδαλιά παλιότερα, την κερασιά σήμερα όπου και γίνεται οικονομική εκμετάλλευση με την παραγωγή αρίστης ποιότητας κερασιών. Πιθανόν να δημιουργήθηκε από εγκατάλειψη του διαλυμένου οικισμού του Αγίου Νικολάου στην περιοχή Αγίου Γεωργίου στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας[1]. Είναι ένα μεγάλο χωριό με 446 κατοίκους απογραφέντες το 2011 και μαζί με τους γειτονικούς οικισμούς Λόχμη, Αγία Τριάδα αποτελούν την Τοπική κοινότητα Αμυγδαλεών. Για πρώτη φορά μετά την απελευθέρωση ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 31 Μαΐου 1915 στο εκλογικό τμήμα του Α.Γεωργίου (Τσούρχλι) μαζί με τους εκλογείς των οικισμών Ροδιά, Κριθαράκια, Κληματάκιον, Λόχμη, Ελεύθερον. Το 1932 στο εκλογικό τμήμα Αμυγδαλιών ψήφισαν οι εκλογείς των χωριών Αμυγδαλιών, Λόχμης, Συδένδρου, Μεγάρου, Μικρού Σειρηνίου, Ροδιάς.
Κοινοτικά: Η κοινότητα Πρεβενίτσης συστάθηκε με Β.Δ στις 19-12-1918 με συνοικισμούς την Πρεβενίτσα και από τον οικισμό Βίτσι ο οποίος μετονομάσθηκε σε Λόχμη (η) το έτος 1928. Το όνομα του συνοικισμού και της κοινότητας Πρεβενίτσης διορθώθηκε στο ορθό Πικρεβενίτσης στις 11-10-1919.
Η κοινότητα Πικρεβενίτσης ονομάσθηκε το 1928 σε Αμυγδαλιές και το 1940 σε Αμυγδαλέαι (αι). Σήμερα στην τοπική κοινότητα Αμυγδαλεών ανήκουν οι οικισμοί Αγία Τριάς (η), Αμυγδαλέαι (αι), Λόχμη (η). Στις κοινοτικές εκλογές της 25ης Οκτωβρίου 1925 ψήφισαν 83 άρρενες και εκλέχτηκαν οι Παπαζήσης Χρίστος ή Τσαρκαντζάς 66, Παπαζήσης Ιωάννης 55, Ζιμπίλης Θεοχάρης 52, Ζιμμπίλης Ζήσης 42, Κούρκας Γεώργιος 38, Ηλίας Ντινόπαπας 37, Κωνσταντίνος Μπαχτσεβάνος 34, Φώτιος Πισίκας 22, Σπυρίδων Δορβατζίκας 21. Σύμφωνα με πιστοποιητικό της κοινότητας στις 14 Ιανουαρίου 1927 πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Κ. Μπαχτσεβάνος. Μέλη της Επιτροπής γεωργικής απογραφής το Νοέμβριο του 1929 ορίσθηκαν ο πρόεδρος της κοινότητας Γιώργος Παπαλιούρας, ο ιερεύς Χρήστος Δαρβατζήκας, ο διδάσκαλος Ιωάννης Πολίτης και ο αγροφύλαξ Κυριάκος Οικονόμου. Στις 24-5-1932 πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Μ. Ξάνθος και εφημέριος ο Βασίλειος Τούλιας. Τον Ιούνιο του 1935 πρόεδρος κοινότητας ήταν ο Κουταλής Ιωάννης και αντιπρόεδρος ο Παπαλιούρας Γεώργιος (60/1378).
Πληθυσμός: 1913=655. 1920=629. 1928=754. 1940=1019. 1951=914. 1961=915. 1971=568. 1981=685. 1991=640. 2001=714. 2011=446.
Ιερά: Καμάρι του χωριού ο μεγαλοπρεπής νεόδμητος ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου ο οποίος ανηγέρθη στη θέση παλιότερου που καταστράφηκε προπολεμικά από πυρκαγιά με έτος κτήσης το 1735. Ήταν μία εκκλησία με γυναικωνίτη ο οποίος είχε ανακηρυχτεί αρχαιολογικό μνημείο, για τις αξιολογότατες τοιχογραφίες οι οποίες έπαθαν μικροζημίες (αλλοίωση χρωμάτων). Δόθηκε εντολή από το Επαρχείο Γρεβενών στον ενταύθα διαμένοντα φωτογράφο Ιωάννη Κατσάλη να φωτογραφίσει τις διασωθείσες αγιογραφίες (από το γυναικωνίτη είχαν καταστραφεί λόγω των παγετώνων).
Στην ιδία θέση χτίστηκε νέος ο οποίος λειτουργεί και ως κοιμητηριακός. Στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Βυθού Πενταλόφου οι κάτοικοι αφιέρωσαν γαίες οι οποίες στήριζαν οικονομικά σε ένα βαθμό τη λειτουργία της Μονής, ναός της Αγίας Τριάδας υφίσταται σήμερα στον ομώνυμο συνοικισμό, ο οποίος από παλιά ήταν μετόχι του μοναστηριού. Εξωκλήσια υπάρχουν του Αγίου Χριστοφόρου, Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Αγίας Παρασκευής, Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Αθανασίου ο οποίος πανηγυρίζει.
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 7 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 11 (από το 1692 και μετά).
Η εκκλησιαστική επιτροπή της κοινότητας Αμυγδαλιών με έγγραφο προς το Δασάρχη Γρεβενών στις 15-5-38 ζητά να του χορηγηθεί άδεια ιδρύσεως καμίνου εις τη θέση «Άγιος Αθανάσιος» περιφερείας Αμυγδαλιάς χωρητικότητας 20.000 οκάδων ασβέστου δια κοπή καυσίμου ύλης προερχομένης εξ αχρήστων και γηραιών δένδρων εκ διαφόρων εξωκλησιών περιφερείας Αμυγδαλιών για εξαγωγή ασβέστου δια την ανέγερση του ιερού ναού «Άγιος Δημήτριος».
Σχολείο: Σύμφωνα με το Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο του εν Κωνσταντινουπόλει Ηπειρωτικό το 1873-74 λειτουργούσε σχολείο με 20 μαθητές και 1 δάσκαλο. Με την απελευθέρωση λειτουργούσε σχολείο με προκαταρκτική τάξη 35 μαθητών, στην Α΄20, Β΄18, Γ΄15, Δ΄1 με δάσκαλο τον Ηλία Σ. Γιασόλογλου και με μισθό 24 λιρών.
«Εξατάξιον Γυμνάσιον Εν Γρεβενοίς. Σχολι. Έτος 1926-1927
Αποδεικτικόν: Πιστούται ότι ο εκ Πικρηβενίτσης Γρεβενών μαθητής Τούλιας Βασίλ. Γεώργιος, έτους γεννήσεως 1907, πατρός ιερέως, ενεγράφει εις την Πέμπτην τάξιν τούδε του Γυμνασίου κατά το τρέχον σχολ. έτος 1926-1927 και υπ’αύξ. Αριθμ. Μαθητολογίου 133 παρακολουθών μέχρι σήμερον ανελλιπώς τα μαθήματα της τάξεως. Η διαγωγή υπήρξε κοσμιοτάτη. Το παρόν δίδοται αυτώ τη αιτήσει του, προς χρήσιν στρατολογική. Ο Γυμνασιάρχης».
Διδακτηριακή κατάσταση των σχολείων το έτος 1937 (60/619): «Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Έχει δύο αίθουσες διδασκαλίας, εκάστη δε έχει επιφάνεια 54 τ.μ Στεγάζονται δε ανά 120 μαθητές εις εκάστην αίθουσα, ήτοι εν όλω 240. Δυστυχώς το σήμερον κατεχόμενο οίκημα, ιδρυθέν κατά το έτος 1925 δαπάνας εκκλησίας και αρωγής κατοίκων, τυγχάνει όλως ακατάλληλον. Καίτοι πολλάκις εζητήθη η σχετική πίστωσις δια την επέκτασιν του ανεπαρκούς διδακτηρίου δυστυχώς όμως ουδαμού ηκούσθημεν μέχρι τούδε.
Έχοντες δε υπ’ όψιν ότι ο αριθμός των εις το ενταύθα Δημοτ. Σχολείον φοιτώντων μαθητών κατά τρέχον σχολικόν έτος έχει φτάσει τους 240 και πλέον και όστις θέλει αυξάνεται κατ’ έτος και εις διάστημα διετίας θέλει υπερβεί τους 300. Δια ταύτα παρακαλούμεν υμάς ευσεβάστως όπως ευαρεστούμενοι επιδείξητε τα ευγενή και υψηλά υμών αισθήματα υπέρ της αρτιωτέρας διαπαιδαγωγήσεως της μαθητιώσης Νεολαίας εις ην εναπόκειται η ισχύς και το μέλλον της πατρίδος ημών, ενεργήσητε δεόντως δια την χορήγησιν πιστώσεως δια την επέκτασιν του ανεπαρκούς διδακτηρίου υμών. Ευελπιστούντες ότι η παρούσα ημών θέλει γίνει θερμώς αποδεκτή».
Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών Σακελλάρης σε έκθεση στις 10-12-41 αναφέρει: «Η ίδρυσις του χωρίου τούτου χρονολογείται από τα μέσα του 16ου αιώνος. Μέχρι του 1938 εσώζετο ο καθεδρικός ναός του χωρίου, όστις έφερε χρονολογία ανεγέρσεως 1735. Ο ναός ούτος εκοσμείτο δι΄ ωραίων τοιχογραφιών, αίτινες αποσπασθείσαι του τοίχου μετά την πυρκαγιά φυλάσσονται ήδη εις αποθήκη της κοινότητος. Ελληνικό σχολείο ανηγέρθη και λειτούργησε ολίγον τι αργότερο του 1735. Οι κάτοικοι του χωρίου ομιλούν την ελληνική γλώσσα. Ουδέποτε κατώκησαν Βούλγαροι ενταύθα».
Εθνικοί Αγώνες: Στο Μικρασιατικό πόλεμο συμμετείχαν 21 Αμυγδαλιώτες εκ των οποίων σκοτώθηκαν έξι και τραυματίστηκαν τρεις. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 έπεσαν υπέρ πατρίδος τέσσερις. Στην Εθνική Αντίσταση 1941-44 για τον αγώνα της λευθεριάς έπεσαν πέντε μαχητές. Στις 14 Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί πυρπολούν το χωριό καίγοντας και σκοτώνοντας οκτώ κατοίκους. Στον εμφύλιο πόλεμο σκοτώθηκαν τριάντα τρείς Αμυγδαλιώτες εκ των οποίων 12 από τον Εθνικό Στρατό και 21 από το Δημοκρατικό Στρατό.
Σύλλογοι: Λειτούργησαν ο Σύνδεσμος Νέων Αμυγδαλιών “ο Άγιος Δημήτριος” με έγκριση στου Πρωτοδικείου Γρεβενών με ημερομηνία 24 Ιουνίου 1930, ο Σύλλογος Αμυγδαλιωτών Θεσσαλονίκης, ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος “Κουτσόραχος” το 1982. Σήμερα λειτουργούν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αμυγδαλιάς με πολλές και ποικίλες δραστηριότητες από το 1994 και με κεντρική διοργάνωση τη γιορτή κερασιού, το Αθλητικό Φίλαθλο Σωματείο Αμυγδαλιών από το1997, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός από το 1930. Ο Σύλλογος Γρεβενιωτών Κοζάνης “Ο ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ” προσκεκλημένος από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμυγδαλιάς Γρεβενών συμμετείχε στην εκδήλωση “Αποχαιρετισμός της Πασχαλιάς” με το χορευτικό τμήμα που πραγματοποιήθηκε στην κεντρική πλατεία την Κυριακή 12 Μαΐου 2013.
Πηγές
Γενικά Αρχεία Κράτους
Αργύρη Καραλιόλιου, Αμυγδαλιές Γρεβενών
Προσωπικό Αρχείο
Παρεμφερές κείμενο στον παρακάτω σύνδεσμο
https://basileiosapostolou.blogspot.com/2020/02/bog-post.html
Δείτε εδώ δύο φωτογραφίες από υπογραφές προέδρων της κοινότητας ...1, ....2
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ” σελ. 385)
Γενικά: Οι Αμυγαλέαι (Αμυγδαλιές, πρώην Πικριβενίτσα) χτισμένες σε υψόμετρο 831 μέτρων, σε ένα λοφώδες καταπράσινο τοπίο με καρποφόρα, εύφορα χώματα, χαρακτηρίζεται από την ενασχόληση των κατοίκων με τη δεντροκαλλιέργεια, την αμυγδαλιά παλιότερα, την κερασιά σήμερα όπου και γίνεται οικονομική εκμετάλλευση με την παραγωγή αρίστης ποιότητας κερασιών. Πιθανόν να δημιουργήθηκε από εγκατάλειψη του διαλυμένου οικισμού του Αγίου Νικολάου στην περιοχή Αγίου Γεωργίου στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας . Είναι ένα μεγάλο χωριό με 446 κατοίκους απογραφέντες το 2011 και μαζί με τους γειτονικούς οικισμούς Λόχμη, Αγία Τριάδα αποτελούν την Τοπική κοινότητα. Αμυγδαλεών.
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 169 χριστιανοί.
Κοινοτικά: Η κοινότητα Πρεβενίτσης συστάθηκε με Β.Δ στις 19-12-1918 με συνοικισμούς την Πρεβενίτσα και από τον οικισμό Βίτσι ο οποίος μετονομάσθηκε σε Λόχμη (η) το έτος 1928. Το όνομα του συνοικισμού και της κοινότητας Πρεβενίτσης διορθώθηκε στο ορθό Πικρεβενίτσης στις 11-10-1919. Η κοινότητα Πικρεβενίτσης ονομάσθηκε το 1928 σε Αμυγδαλιές και το 1940 σε Αμυγδαλέαι (αι). Στις κοινοτικές εκλογές της 25ης Οκτωβρίου 1925 ψήφισαν 83 άρρενες και εκλέχτηκαν οι Παπαζήσης Χρίστος ή Τσαρκαντζάς 66, Παπαζήσης Ιωάννης 55, Ζιμπίλης Θεοχάρης 52, Ζιμπίλης Ζήσης 42, Κούρκας Γεώργιος 38, Ηλίας Ντινόπαπας 37, Κωνσταντίνος Μπαχτσεβάνος 34, Φώτιος Πισίκας 22, Σπυρίδων Δορβατζίκας 21. Σύμφωνα με πιστοποιητικό της κοινότητας στις 14 Ιανουαρίου 1927 πρόεδρος ήταν ο Κ. Μπαχτσεβάνος. Μέλη της Επιτροπής γεωργικής απογραφής το Νοέμβριο του 1929 ορίσθηκαν ο πρόεδρος της κοινότητας Γιώργος Παπαλιούρας, ο ιερεύς Χρήστος Δαρβατζήκας, ο διδάσκαλος Ιωάννης Πολίτης και ο αγροφύλαξ Κυριάκος Οικονόμου. Στις 24-5-1932 πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Μ. Ξάνθος και εφημέριος ο Βασίλειος Τούλιας. Τον Ιούνιο του 1935 πρόεδρος κοινότητας ήταν ο Κουταλής Ιωάννης και αντιπρόεδρος ο Παπαλιούρας Γεώργιος (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 60/1378).
Για πρώτη φορά μετά την απελευθέρωση ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 31 Μαΐου 1915 στο εκλογικό τμήμα του Α. Γεωργίου (Τσούρχλι) μαζί με τους εκλογείς των οικισμών Ροδιά, Κριθαράκια, Κληματάκιον, Λόχμη, Ελεύθερον.
Το 1932 στο εκλογικό τμήμα Αμυγδαλιών ψήφισαν οι εκλογείς των χωριών Αμυγδαλιών, Λόχμης, Συνδένδρου, Μεγάρου, Μικρού Σειρηνίου, Ροδιάς.
Το 1938 ψήφισε εισφορά δια τη ΔΕΘ για τη συμμετοχή του Ν. Κοζάνης η κοινότητα 50 δρχ. (60/1976).
Οι κάτοικοι στις 12-4-39 παρακαλούν το Νομάρχη να τους επιτραπεί να αλωνίσουν εντός του χωριού διότι είναι δύσκολο να αλωνίσουν εκτός της κοινότητος μη έχοντες τις αναγκαίες ετοιμασίες.
Οι κάτοικοι στις 12-4-39 παρακαλούν το Νομάρχη να τους επιτραπεί να αλωνίσουν εντός του χωριού διότι είναι δύσκολο να αλωνίσουν εκτός της κοινότητος μη έχοντες τις αναγκαίες ετοιμασίες.
Αρχαιότητες: Σώζονται πέτρινα θεμέλια ορθογώνιου κτηρίου πιθανό ναού 6χ10 μ (Σαμσάρη).
Διαβατήρια: Σπύρος Δημ. Τόγκας εξ Αμυγδαλιών στις 27-5-32 έλαβε διαβατήριο για Τουρκία, έτος γεννήσεως 1897. Εφημέριος ο Βασίλειος Τούλιας, ο πρόεδρος της κοινότητας Μ. Ξάνθος.
Εκπαίδευση: Έχει 236 κατοίκους, υπάρχει γραμματοδιδάσκαλος με ετήσιο μισθό 1000 γροσίων μισθοδοτούμενος από την εκκλησία
«Εξατάξιον Γυμνάσιον Εν Γρεβενοίς. Σχολι. Έτος 1926-1927.
Αποδεικτικόν: Πιστούται ότι ο εκ Πικρηβενίτσης Γρεβενών μαθητής Τούλιας Βασίλ. Γεώργιος, έτους γεννήσεως 1907, πατρός ιερέως, ενεγράφει εις την Πέμπτην τάξιν τούδε του Γυμνασίου κατά το τρέχον σχολ. έτος 1926-1927 και υπ’αύξ. αριθμ. μαθητολογίου 133 παρακολουθών μέχρι σήμερον ανελλιπώς τα μαθήματα της τάξεως. Η διαγωγή υπήρξε κοσμιοτάτη. Το παρόν δίδοται αυτώ τη αιτήσει του, προς χρήσιν στρατολογική. Ο Γυμνασιάρχης».
Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Έχει δύο αίθουσες διδασκαλίας. Εκάστη έχει επιφάνεια 54 τ.μ. Στεγάζονται ανά 120 μαθητές εις εκάστη αίθουσα, ήτοι εν όλω 240. Δυστυχώς το σήμερον κατεχόμενο οίκημα, ιδρυθέν κατά το έτος 1925 με δαπάνες εκκλησίας και αρωγής κατοίκων, τυγχάνει όλως ακατάλληλο. Καίτοι πολλάκις εζητήθη η σχετική πίστωση δια την επέκταση του ανεπαρκούς διδακτηρίου δυστυχώς όμως ουδαμού ηκούσθημεν μέχρι τούδε…» (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 60/619).
Το σχολείο αριθμοί 200 μαθητές, διδάσκαλοι δύο (Β.Ε 11-9-38).
Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του διτάξιου δημοτικού σχολείου σε τριτάξιο, διότι κατά την τελευταία τριετία και μετά την αφαίρεση των 40 μαθητών των αποσπασθησομένων δια της ιδρύσεως του μονοταξίου δημοτικού σχολείου «Πέραν Αμυγδαλιών», απομένουν 148. Επειδή οι προτάσεις δεν πραγματοποιήθηκαν και επειδή ο αριθμός των μαθητών αποβαίνει ισχυρότερος πρέπει να αποφασιστεί η προαγωγή του σχολείου (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).
Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών Σακελλάρης σε έκθεση στις 10-12-41 αναφέρει: «Η ίδρυσις του χωρίου τούτου χρονολογείται από τα μέσα του 16ου αιώνος. Μέχρι του 1938 εσώζετο ο καθεδρικός ναός του χωρίου, όστις έφερε χρονολογία ανεγέρσεως 1735. Ο ναός ούτος εκοσμείτο δι΄ ωραίων τοιχογραφιών, αίτινες αποσπασθείσαι του τοίχου μετά την πυρκαγιά φυλάσσονται ήδη εις αποθήκη της κοινότητος. Ελληνικό σχολείο ανηγέρθη και λειτούργησε ολίγον τι αργότερο του 1735».
Ο διευθυντής του σχολείου Γεώργιος Σταθόπουλος με αναφορά του τον Οκτώβριο του 1962 στον επιθεωρητή επισημαίνει τα παρακάτω: Το 1960 αγοράστηκε οικόπεδο μετά κτίσματος του Ευθυμίου Παπατζήκα, προκειμένου να ευθυγραμμισθεί το ανεπαρκές οικόπεδο του δημ. σχολείου και με κατάλληλη διαρρύθμιση το αγορασθέν κτίσμα να χρησιμοποιηθεί ως γ΄ τάξη. Ο νομομηχανικός δεν έχει στείλει τη μελέτη αν και τη ζητήθηκε εγγράφως δύο φορές τον Ιανουάριο του 1961 και το Μάιο του 1962.
Ιερά: Καμάρι του χωριού ο μεγαλοπρεπής νεόδμητος ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου ο οποίος ανηγέρθη στη θέση παλιότερου που καταστράφηκε προπολεμικά από πυρκαγιά με έτος κτήσης το 1735. Ήταν μία εκκλησία με γυναικωνίτη ο οποίος είχε ανακηρυχτεί αρχαιολογικό μνημείο, για τις αξιολογότατες τοιχογραφίες οι οποίες έπαθαν μικροζημίες (αλλοίωση χρωμάτων). Δόθηκε εντολή από το Επαρχείο Γρεβενών στον ενταύθα διαμένοντα φωτογράφο Ιωάννη Κατσάλη να φωτογραφίσει τις διασωθείσες αγιογραφίες (από το γυναικωνίτη είχαν καταστραφεί λόγω των παγετώνων). Στην ιδία θέση χτίστηκε νέος ο οποίος λειτουργεί και ως κοιμητηριακός.
Στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Βυθού Πενταλόφου οι κάτοικοι αφιέρωσαν γαίες οι οποίες στήριζαν οικονομικά σε ένα βαθμό τη λειτουργία της Μονής, ναός της Αγίας Τριάδας υφίσταται σήμερα στον ομώνυμο συνοικισμό, ο οποίος από παλιά ήταν μετόχι του μοναστηριού. Εξωκλήσια υπάρχουν του Αγίου Χριστοφόρου, Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Αγίας Παρασκευής, Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Αθανασίου ο οποίος πανηγυρίζει.
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 7 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 11 (από το 1692 και μετά).
Ο πρόεδρος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μακεδονίας Ν. Κοτζιάς στις 29-3-38 αναφέρει στον πρόεδρο της κοινότητος και Ενοριακή Επιτροπή ότι «ο Ναός του Αγίου Δημητρίου της Αμυγδαλιάς Γρεβενών είχε ανακηρυχθεί ως προέχον αρχαιολογικό μνημείο, για τις αξιολογότατες τοιχογραφίες. Μετά την καταστροφή τούτου εκ της πυρκαγιάς, όλες οι τοιχογραφίες διασώθηκαν μετά μικρών βλαβών και ελαφράς αλλοιώσεως των χρωμάτων αυτών. Κατόπιν τούτου υπέδειξε την ανάγκη διασώσεως δια καταλλήλου αποτοιχίσεως και εξασφαλίσεως αυτών σε χώρο εντός του χωρίου με δαπάνη της κοινότητας και της ενοριακής επιτροπής σύμφωνα με διαταγή του υπουργείου Εθνικής Παιδείας. Ζητά να προβούν στην εκτέλεση της αποτοιχίσεως και εξασφαλίσεως των τοιχογραφιών. Προ πάσης εργασίας όμως πρέπει να φωτογραφηθούν οι τοιχογραφίες από όλες τις πλευρές. Μετά την ανέγερση του ναού οι αποτοιχιζόμενες τοιχογραφίες δύνανται να τοποθετηθούν στις πλευρές του Ναού κατά την αυτήν σειρά. Η δαπάνη δε θα υπερβεί ίσως τις 15.000 δραχμές» (60/1214).
Η εκκλησιαστική επιτροπή της κοινότητας Αμυγδαλιών με έγγραφο προς το Δασάρχη Γρεβενών στις 15-5-38 ζητά να του χορηγηθεί άδεια ιδρύσεως καμίνου στη θέση «Άγιος Αθανάσιος» περιφερείας Αμυγδαλιάς χωρητικότητας 20.000 οκάδων ασβέστου δια κοπή καυσίμου ύλης προερχομένης εξ αχρήστων και γηραιών δένδρων εκ διαφόρων εξωκλησιών περιφερείας Αμυγδαλιών για εξαγωγή ασβέστου δια την ανέγερση του ιερού ναού «Άγιος Δημήτριος».
Το εκκλησιαστικό συμβούλιο αποτελούμενο από τους Ανδρέα Καραλιόλιο, Ανδρέα Λιάκο, Αθανάσιο Ξάνθο, Μπουρέλα Μιχαήλ, Γεώργιο Καραλιώτα, Ευάγγελο Ζεμπίλη και Φώτιο Ντινόπουλο ζητούν άδεια ενέργειας εράνου στις 27-3-1960. Ο νομάρχης τους ενημερώνει ότι για τη συγκρότηση της ερανικής επιτροπής αρμόδιος είναι ο Μητροπολίτης.
Οικονομία:. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με την παραγωγή κερασιών με μεγάλη επιτυχία.
Πεσόντες: Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 έπεσαν υπέρ πατρίδος τέσσερις: α)Στρ.Κουταλής Κων/νος του Χρήστου, 1910, Γ΄ Συν.Πεδινού Πυροβολικού, Ορεινό χειρουργείο Ζερβάσκας 11-1-41. β)Λιάκας Νικόλαος του Ανδρέα, 1914, ΣΕ 103 Δ. Λεσκβίκι στις 4-12-40. γ)Ξάνθος Κων/νος του Μιχαήλ, 1914, 53 ΣΠ, πέθανε στις Αμυγδαλιές Γρεβενών στις1-8-41.δ)Παπαζήσης Σταύρος του Σωτηρίου, 1914, Αλβανικό μέτωπο στις 1-12-40. ε)Παπαθανασίου Μιχαήλ του Στέργιου, γεννηθείς το 1903, 23 ΣΠ, φονεύτηκε στο Δισπηλιό Καστοριάς σε αεροπορικό βομβαρδισμό στις 15-4-41 (ΔΙΣ).
Στο Μικρασιατικό πόλεμο συμμετείχαν 21 Αμυγδαλιώτες εκ των οποίων σκοτώθηκαν έξι και τραυματίστηκαν τρεις. Στην Εθνική Αντίσταση 1941-44 για τον αγώνα της λευθεριάς έπεσαν πέντε μαχητές. Στις 14 Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί πυρπολούν το χωριό καίγοντας και σκοτώνοντας οκτώ κατοίκους. Στον εμφύλιο πόλεμο σκοτώθηκαν τριάντα τρείς Αμυγδαλιώτες εκ των οποίων 12 από τον Εθνικό Στρατό και 21 από το Δημοκρατικό Στρατό .
Πληθυσμός: 1859=57 στεφάνια. 1913=655. 1920=629. 1928=754. 1940=1019. 1951=914. 1961=915. 1971=568. 1981=685. 1991=640. 2001=714. 2011=446. (7ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 63 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 9.000 άσπρα. ενώ το 1579 ήταν 179 κατοικίες και ο φόρος ήταν 9.000 άσπρα.
Σύλλογοι: Λειτούργησαν ο Σύνδεσμος Νέων Αμυγδαλιών “ο Άγιος Δημήτριος” με έγκριση του Πρωτοδικείου Γρεβενών με ημερομηνία 24 Ιουνίου 1930, ο Σύλλογος Αμυγδαλιωτών Θεσσαλονίκης, ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος “Κουτσόραχος” το 1982. Σήμερα λειτουργούν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αμυγδαλιάς με πολλές και ποικίλες δραστηριότητες (ρουγκατσάρια, ξεπροβόδισμα Πασχαλιάς, αγώνες ορεινού τρεξίματος) από το 1994 και με κεντρική διοργάνωση τη γιορτή κερασιού, το Αθλητικό Φίλαθλο Σωματείο Αμυγδαλιών από το1997, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός από το 1930.
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου